Behorend tot: jaaroverzicht 1942                                                      versie: 20-11-2017

Titel: Er is een moord gebeurd Liederen uit de oude doos Samenstelling: D. Wouters Uitgeverij: Het Spectrum, Utrecht Jaar van verschijning: [1942] Omvang: 160 p. Bijzonderheden: K-nummer 1692 Teksten uit 17de-19de eeeuw in gemoderniseerde spelling. Klik hier voor grote afbeelding omslag Google over dit boek

Tekst op linkerbinnenflap papieren omslag [spelling en vet als in originele tekst] Dit is het tweede deel van de vierdelige reeks Liederen uit de oude doos, welke de letterkundige D. Wouters heeft bijeengebracht uit zijn rijke en zeldzame collectie volks- en straatliederen. (…) Men vindt hier het onvervalste volksgemoed met al zijn rijkdom aan romantiek, naïveteit, wijsheid en onstuimigheid in weerspiegeld: een bron van voortdurend genot. Dit tweede deel Er is een moord gebeurd bevat een aantal liederen over moorden. Het zijn echte gruwelballaden, waarin de anonieme volksdichters hun verontwaardiging en woede luchten over zoveel wreedheid en misdadigheid, doch tegelijkertijd weten zij de nieuwsgierigheid van hun lezers te bevredigen door uitvoerige opsommingen van de door hen gebrandmerkte kwaadaardigheid. Echte volkspoëzie dus, vooral in haar wonderlijke tegenstellingen. Verreweg de meeste dezer balladen werden na hun eerste verschijnen op onooglijke velletjes papier nimmer meer gedrukt. In de officiele verzamelingen dezer dichtkunst werden zij vrijwel geheel verwaarloosd. Dit deel heeft dus in bizondere mate recht op de belangstelling van ieder, die de buitengewoon grote betekenis der echte volkskunst beseft. Er is een moord gebeurd werd even fraai verzorgd als het eerste deel dezer reeks. Het boek is met karakteristieke, oude prentjes geïllustreerd, terwijl Karel Thole het geestige omslag tekende. De prijs bedraagt f 2,90 bij intekening en f 3,90 per afzonderlijk deel.

naar boven

---

INLEIDING (fragmenten)

(…) Naast de ballade – het liefdesverhaal met veel avontuur – was vooral het moordlied de stof der oude zangers op de markten met hun in acht of twaalf taferelen fel beschilderde doeken. Deze bloedrige verhalen gaven de sensatie aan de saamgeschoolde massa op de kermissen.
Dit illustere bedrijf stamt uit de achttiende eeuw¹, toen de kermissen en jaarmarkten afgereisd werden door potsenmakers, kiezentrekkers en liedjeszangers. (…)

Die oude volkskunst is met de grote oorlog, de opheffing der kermissen, wel geheel te niet gegaan. De film bevredigt de sensatielust in de goedkope drakentheaters² tenvolle. Hier en daar treft men nog wel eens een straat-zanger aan, maar 't is niet meer het oude en men hoort dan een schlager zingen, maar niet meer wat "waar gebeurde".

Dat was "voor jaren", zoals onze vaders en grootvaders nog beleefden, veel echter:

Komt vrienden, luistert naar mijn lied,
Wat weder onlangs is geschied.

(…) In het aanhoren en met "vergenoegen" lezen van zulk een gruwelballadezit het donkere instinct dat bevrediging zoekt in het niet dagelijks voorkomende, de zucht naar avontuur. Een vergelijkende studie over de bekende drakenfilms en het prolongeren ervan zou zeker lonend zijn. Schuilt niet in elk mens de held, de profeet en de misdadiger, en vormt de combinatie ervan niet een belangwekkend probleem in ieder detective-verhaal?

Slechts enkele liederen geven data. Het is zeer moeilijk om de oude liederen naar tijdsorde te rangschikken, omdat ze zo zelden een jaartal vermelden; alleen de drukletter en de papiersoort maken ons enigszins wegwijs. Wanneer echter een jaar vermeld is, dan sloeg het verhaal stellig nog meer in, want het vers geeft dan als waar gebeurd dezelfde sensatie die de kinderen genieten van waar gebeurd: echt. En dat wil men toch. (…)

naar boven

Tot voor enkele jaren werden opzienbarende moorden nog bezongen. En het is merkwaardig dat deze berijmingen in zinsbouw en woordkeus die van voor twee- en driehonderd jaar in de verte navolgen. De psyche van de massa is niet veranderd en de oude beroepsdichters waren zeker practische mensenkenners. Van een kindermoord door een grootmoeder – het onderwerp is alweer treffend – die op 16 februari 1928 tot 12 jaren gevangenisstraf veroordeeld werd – hoe kon het bestaan! – rijmt de volksdichter:

O God, ik leef in nood,
Mijn misdaad is te groot,
Geen mens op 't aardse plein,
Heeft met mij nog meelijn.

Wanneer in 1929 vier rijksveldwachters door een heibewoner in Groningerland worden neergeschoten, staan de dagbladen er vol van en het straatlied rijmt:

Gij hebt daar een gruwel bedreven,
Vier mannen en vaders te gaar.
Hun vrouwen en kindren beleven
De grootste droefheid met elkaar (...)

naar boven

Wat nu alleen nog van al die oude moordliederen bij iedereen bekend is, dat is de parodie er op, namelijk de Moord te Raamsdonk.
Daar is het een grap, "door elk met de klomp te voelen," want de ware griezel ontbreekt er aan. De populariteit die spoedig de Moord te Raamsdonk genoot, de dwaasheid ervan, de spot met gezagsdragers, politie en gerecht, 't was echt iets voor de massa, en bracht zelfs een concurrent tot de Moord te Buiksloot, maar deze kon zijn prototype niet evenaren. Het echte, oude volkssentiment der moordliederen zit ook in de huiver van de hedendaagse sensatiefilm, waar men zoveel bij denken kan en dat zo veel stof geeft om over te praten in de schemerverlichte, overvolle kamers.

Voor honderd procent is dit alles nu voorbij. Radio en krant brengen het gebeurde terstond en uitvoerig, vaak met plaatjes. De dichterzanger van heden is tot een "beschaafder hoogte" geklommen en rijmt voor reclame en zilverlingen en het publiek wordt vermaakt.

(…) Slechts enkele [moord]dichters zijn met name bekend., de Vlaming Joseph Sadonis van Geeraerdsbergen³ en de Friezen S.D. Hilsma van Workum en J. Woudenberg van Leeuwarden.

Wie deze oude volkskunst in zijn "beste" producten nog eens wil leren kennen, kan in dit boek te gast gaan. Willems, Hoffmann, Snellaert e.a. Publiceerden deze liederen niet. Ze bleven verscholen in onooglijke blauwboekjes of werden te koop aangeboden op het slechte koffiezakpapier. Toch zijn ze een verzameling van reacties der moraliteit onzer voorouders; ze behandelen het innerlijke wezen van ieder van ons en zijn een spiegel voor de moderne psychologie, waarin weerschijn t de oude waarheid: Niets nieuws onder de zon.

[ondertekening]

¹ Uit later onderzoekt blijkt dat moordliederen/moordballaden al zeker vanaf de 11de eeuw in omloop waren. Zie: Maarten Charles J. Franck. 'Daer is geen liefde of barmherticheyt meer in ons.' Percepties over criminaliteit en criminaliteitsberichtgeving. Tijdschrift voor Mediageschiedenis vol 12, No. 1 (2009).
http://www.tmgonline.nl/index.php/tmg/article/download/182/237

² De samensteller gebruikt ook 'drakenfilms' - begrippen die niet in het Van Dale Groot Woorenboek der Nederlandse Taal zijn terug te vinden. Mogelijk doelt hij daaarmee op films met monsters, a las King Kong, Frankenstein, et cetera.

³ Werk van deze Vlaamse dichter lijkt evenwel in dit boek afwezig. Mogelijk is diens naam bij de door hem geschreven tekst weggevallen.

naar boven

---

Bevat de volgende liederen/gedichten

Spelling als in boek

NN. Nieuw Liedeken. Over executie op 19 juni 1628. (Ca. 1650)
NN. Justitie. Over moord door een gouverneur te Zeeland. (ca. 1700).
NN. Het regt of justitie aan 7 misdadigers, 12 september 1716.
NN. Jacob Muller, alias Jaco, gerabraakt, 6 augustus 1718.
NN. Schromelijke en moorddadige moord. Keulen. Ca. 1700
NN. Justich aan Lucas van den Berg. 14 mei 1712.
NN. Prior van Helsechem. 2 januari 1736.
NN. De ware beschrijving uit Zwitzerland. 1746.
NN. een droevig lied en pertinent verhaal. Ca. 1750.
NN. Van den achtkanten boer. Ca. 1750.
NN. Een ware beschrijving uit Anholt. Ca. 1750.
NN. Rechtvaardige justitie. 3 december 1763. 1774.
NN. Nieuw lied. 1 augustis 1771. Ca. 1775.
NN. Een nieuw lied. Ca. 1775.
NN. Klachtliedeken van een juffrouw, te Brussel gejustiteerd de 15de januari 1777.
NN. Hartontroerende treurzang. 1780.
NN. Historielied van een valse dienstmeid. Ca. 1800.
NN. Een nieuw lied. Moord te Keulen. Ca. 1800.
NN. Volkomen verhaal. Moorden te Frijborg (Freiburg?). Ca. 1810.
NN. Waarachtig verhaal. Moord in Plozk (Polen). 1811
NN. Een ontzettend tafreel. Moord in Koevorden. 1819.
NN. Het zware recht van justitie. Moord te Hamburg. 1821.
NN. Gruwelijke moord te Arnhem. 1824.
NN. Het verhaal der euveldaden. Gifmoorden te Bremensoord. 1831.
NN. Merkwaardige gebeurtenis. Poging tot moord bij Lyons. 1834.
NN. De moedermoord. Rotterdam. 1838.
NN. Treurzang. Moord op meisje. Ca. 1840.
NN. Een nieuw lied. Moord te Amsterdam. Ca. 1840.
NN. Wonderbare geschiedenis. Moord in Vlaanderen. 1845.
NN. Nieuw lied. Over een zelfmoordpoging. 1845.
NN. Klachtlied van een soldaat. Over dubbele moord. Ca. 1850.
S.D. Hilsma. Viervoudige moord in Friesland. Ca. 1860.
S.D.H. [S.D. Hilsma]. Ware gebeurtenis. Driedubbele moord in Maastricht. Ca. 1870.
NN. De moord van Buiksloot. Parodie. Ca. 1875.
J. Woudenberg. Een ware gebeurtenis. Over roof te Leeuwarden. 1882.
J. Woudenberg. Laaghartige moord. Rotterdam. Ca. 1885.

naar boven

Bloemlezing onderzocht door: Bart FM Droog, 2017.
Eerste versie: 22-06-2017

---

Deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:



Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners

© De Nederlandse Poëzie Encyclopedie, 2017