Behorend tot: jaaroverzicht 1919                                                      versie: 10-12-2014

Liederenbundels voor filmvoorstellingen
Voordracht en zang tijdens (stomme) filmvertoningen

Geluid bij stomme film | Zingen in de bioscoop | Literatuur


Bij de manifestatie '100 Jaar Film in Utrecht' expliceert een explicateur films van de Lumières.
©Felix Kalkman, 1996. www.felixkalkman.com


Liederenbundels voor filmvoorstellingen

Bij het onderzoek naar L.C. Steenhuizen (dichter en bedenker van de kabouter Piggelmeeverhalen), kwam de NPE-redactie deze intrigerende opmerking opmerking tegen:

"Mede door zijn rijmelarijen voor de liederenbundels van de filmvoorstellingen, kreeg de leiding van Van Nelle [in 1919] meer aandacht voor het talent van haar medewerker." (Jan Wage, 2010).¹

Jan Wage was in 1950 adjunct-directeur bij Van Nelle en had kennelijk toegang tot informatie over het onstaan van Piggelmee. Er is geen enkele reden om aan de betrouwbaarheid van zijn mededeling te twijfelen.


Geluid bij de stomme film

Het is bekend dat bij filmvertoningen van vóór de doorbraak van de film met geluid (The Jazz Singer, 1927) bioscoopexploitanten grammofoonplaten-muziek of live-muzikanten gebruikten, om de beelden muzikaal te omlijsten. Sommige grotere bioscopen hadden zelfs een heel orkest in dienst.

Geschiedenis24, in 2011: "Maar niet alleen met muziek werden de geluidloze films van amusement voorzien, ook groeide de ster van de bioscoopexplicateurs. Vaak waren het voormalig acteurs die de filmbeelden in woord en gebaar van een verklaring voorzagen. Het bioscooppubliek trok graag naar de film waar hun favoriete explicateur zijn show weggaf. Zo is bekend dat in Utrecht het publiek kwam voor het praatje van de bekende explicateur Louis Hartlooper; aan de geprojecteerde film werd minder waarde gehecht. Geluid bij de film werd met de komst van de vaste bioscoop een aparte branche waarin menigeen zijn beroep vond."²

Kennelijk pikten ook dichters als L.C. Steenhuizen een graantje uit de stomme filmruif mee. Titels van de liederenbundels (met gedichten) voor filmvoorstellingen zijn nog niet in het NPE-onderzoek opgedoken. Het is ons ook onbekend hoe deze liederenbundels gebruikt werden. Zong het hele publiek mee? Of was het alleen de 'explicateur' die er uit declameerde?

Van Steenhuizen is bekend dat hij meerdere gedichten voor/over het koningshuis heeft geschreven. Het is denkbaar dat die verzen beland zijn in de mysterieuze liederenbundels, ter gebruik bij o.a. de film over een grote 'huldebetoging' op het Malieveld in Den Haag (november 1918), waarvoor uit het hele land 'verenigingen en corporaties, velen met muziek' bijeen waren gekomen, 'overal [klonk] muziek en gezang'.³

Of - maar dit is allemaal speculatie - bij de in 1919 vertoonde 'Koninginne-film', waarin verslag wordt gedaan van 'tochten van H.M. de Koningin in Limburg en Zeeland'. ⁴

terug naar boven

---

Zingen in de bioscoop

Wat wél bekend is, is dat in de jaren dertig tot en met vijftig van de twintigste eeuw volop werd gezongen in bioscopen, onder begeleiding van organisten als Cor Steijn en Bernard Drukker, bericht mediahistoricus Bert Hogenkamp.⁵

Dat maakt samenzang bij stomme filmvertoningen hoogst aannemelijk. Het wachten is op de onderzoeker die materiaal daarover weet aan te boren.


Bart FM Droog en Jurgen Eissink, januari 2013

terug naar boven

---

Literatuur

Eric de Kuyper. De vreemde taal van de STOMME FILM. Film in de periode 1910-1915. [Redactie: Peter Delpeut e.a.; eindredactie: Céline Linssen e.a.] Stichting Nederlands Filmmuseum, Amsterdam, 1991. 29p.

Theodore van Houten. Silent cinema music in the Netherlands. The Eyl/Van Houten collection of film and cinema music in the Nederlands Filmmuseum. Frits Knuf, Buren, 1992. 328p.; i.s.m. Stichting Nederlands Filmmuseum, Amsterdam.
http://www.theodorevanhouten.nl/silentcinemamusic.htm

Jan J. van Herpen. Muzikaal illustreren van stomme films. Flanor, Hilversum, 2000. 36p.
Dit boek is nog bij de uitgever verkrijgbaar: www.uitgeverijflanor.nl

terug naar boven

---

Bronnen

¹ Jan Wage (geb. 1921) kwam in 1946 bij Van Nelle in dienst. In 1950 werd hij adjunct-directeur. In datzelfde jaar schreef hij het nieuwe Piggelmeeverhaal De wonderschelp.
Zie: www.janwage.nl

² De Stomme film met geluid. Geschiedenis24, mei 2011
http://www.geschiedenis24.nl/nieuws/2011/mei/De-stomme-film-en-geluid.html

³ Artikel over een schilderij door Jan Hoynck van Papendrecht van de koninklijke familie, gemaakt met een filmstill uit de film over de huldiging van november 1918. als uitgangspunt. 'De novemberhulde in beeld'. In de krant staat de naam van de schilder als 'Hoynek van Papendrecht' afgedrukt. Algemeen Handelsblad, 07-10-1919.
http://kranten.kb.nl/view/article/id/ddd%3A010654301%3Ampeg21%3Ap006%3Aa0123)

⁴ Koninginnefilm. Suriname. Koloniaal nieuws- en advertentieblad, 21-11-1919.
http://kranten.kb.nl/view/article/id/ddd%3A010985505%3Ampeg21%3Ap002%3Aa0031

⁵ Prof. Dr. Bert Hogenkamp, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. E-mail 15-01-2013.

terug naar boven

Pagina aangemaakt door: Bart FM Droog, 15-12-2012.

---

 
Deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:

Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners