J. Prinsen J. Lz.

De eerste vier samenstellers van de reeks

(...) Habent sua fata libelli¹ en dat geldt zeker voor deze verzameling. In 1893 heeft mr J. N. van Hall, toenmaals redacteur van De Gids en literair criticus van dat tijdschrift, de eerste uitgave verzorgd, welke in 1894 is verschenen. Dat waren omineuze jaren voor De Nieuws Gids. We weten, dat er paleis-revoluties plaats hadden en verschillende redacteuren waren verdwenen. Piet Tideman zwaaide den scepter al stonden Kloos en Boeken als mederedacteuren op den omslag.

Vóór het boekje van Van Hall dan ook verschenen was had De Nieuwe Gids (9e jaargang. 2e deel. blz. 128 e.v.) een artikel gepubliceerd "De Redaktie aan den lezer" met een noot "De welwillende journalistiek verzoeken wij beleefdelijk deze regelen te willen overnemen". In hoeverre dit gebeurd is ligt niet op mijn weg om te controleeren. In dit artikel, waarin verwezen wordt naar een te verschijnen vlugschrift over de wijzigingen in De Nieuwe Gids, welke brochure door Piet Tideman geschreven is, zoodat men veilig kan aannemen, dat hij ook de schrijver is van bovengenoemde redactioneele bijdrage — in dit artikel dan wordt reeds vóór de verschijning over het boekje van mr J. N. van Hall geschreven. Ik lees daar:

"De heer J. N. van Hall schijnt hier de man te zijn, actief werkende tegen den Nieuwe Gids langs twee wegen, die beide leiden naar: het behoud van zijn tijdschrift voor de literatuur, een streven naar een doel dat ieder gaarne ook door den heer Van Hall bereikt zag, ware het niet inderdaad onmogelijk gebleken dat in ons kleine land twee tijdschriften onafhankelijk van elkander bestonden, elk vormend een middenpunt van literatuur en men is dus meer geneigd den heer Van Hall een spoedig mislukken zijner pogingen toe te wenschen.

"De eene weg, het eene been, waarop de heer Van Hall thans gaat, is een uitgave, die binnenkort bij Van Kampen zal verschijnen, een zak-, school- of luxe uitgave, wie weet, van moderne verzen, van Jacques Perk, van Hélène Swarth, van Verwey e.a. De heer Van Hall zal bij deze bloemlezing wel een verklarende voorrede, of een ophelderende notenreeks vervaardigen, misschien een tournooi met zijn verleden houden, waaruit dan de moderne Van Hall in het zilveren nieuw-gepoetste harnas zijner verouderde literaire konfektie als ridderlijke oom van het moderne dichterschap zegevierend te voorschijn trede".

Welke grieven hadden de Nieuwe Gidsers speciaal tegen Van Hall? Het was in de eerste plaats de weigering van Perks 'Iris' in De Gids. In de tweede plaats de parodieën, welke in dat tijdschrift waren verschenen op verzen van Kloos en anderen, geteckend Fortunio, achter welk pseudoniem Van Hall zich verborg en dan het feit, dat twee oud-medewerkers van De Nieuwe Gids, Charles van Deventer en Jan Veth, in De Gids gingen schrijven.

Laat ons nu eens zien wat Van Hall, die deze bloemlezing tot een tienden druk heeft bezorgd, in de eerste uitgave o.a. heeft geschreven ter verklaring van zijn veranderde houding:

"Wat ik mooi vind van klank en van beeld in de gedichten uit de twaalf laatste jaren, trachtte ik in dezen bundel bijeen te brengen. Ik koos zonder voorkeur voor partij of richting. Waar ik gedichten aantrof, die ik bewaard zou willen willen zien in de herinnering van wie smaak hebben voor poëzie, vroeg ik vergunning die te mogen overnemen. In den regel werd mij dit toegestaan. Op twee uitzonderingen na. Tegen de overneming van "Iris" van Jacques Perk werd door den uitgever van Perks gedichten bezwaar gemaakt, dat ik moest eerbiedigen. De heer Willem Kloos, van wien ik een negental gedichten had willen opnemen, bleef op de brieven, waarin om zijne toestemming gevraagd werd, het antwoord schuldig, -  een zwijgen, dat in dit geval niet als toestemming mocht worden beschouwd. Dientengevolge is de dichtergroep, waarvan de heer Kloos langen tijd als aanvoerder beschouwd werd, niet volledig vertegenwoordigd".

De verdere beschouwingen van mr Van Hall zijn in dit verband niet van belang. Wanneer men nu den eersten en den twaalfden druk, bewerkt door dr J. Prinsen JLzn. vergelijkt, ziet men, dat de opvolger van mr Van Hall zich zooveel mogelijk gehouden heeft aan zijn voorganger.

Willem Kloos was later over zijn bezwaren heen gestapt en had toestemming gegeven zijn verzen op te nemen, al meen ik te weten - ik bezit niet alle twaalf drukken - dat Iris nimmer is geplaatst in deze keur. Aan de keuze van Perk is niets veranderd, evenmin aan die van Penning en Gorter. Van Hélène Swarth zijn er twee gelijk gebleven. Verwey en Van Eeden ondergingen eenige wijzigingen, en natuurlijk vielen tal van dichters af om voor nieuwe plaats te maken. Immers, men beoogt dichters van dezen tijd te geven. Aan dit principe heeft de bewerker van den dertienden druk, J. Greshoff, zich geheel gehouden, want bij vergelijking van den twaalfden en nieuwen druk heb ik slechts drie gelijke gedichten gevonden, nl. één van Karel van de Woestljne, één van Henriette Roland Holst en één van Guido Gezelle. In de tien jaar, welke tusschen deze laatste drukken liggen, is er veel veranderd in onze poëzie!" (...)

2e (ongew.) druk

3e druk

4e druk

1895

1899 *

1900

6e (ongew.) druk

c. 1906

9e (ongew.) druk

1915

1919 **

1923 ***