versie: 16-08-2016 - redacteur: Bart FM Droog
Biografie | Boeken | Google | Bronnen

Dirk de Jong Geboren te: Breda, 03-10-1910 Gestorven te: Otterlo, 31-05-1974 Volledige naam: Dirk de Jong Naamsvarianten: D. de Jong Pseudoniemen: - Rechts: Dirk de Jong, c. 1960? Bron: Lectuur Repertorium 1968

Gehuwd met Tine Bink

Bibliograaf, literatuurhistoricus en uitgever. "Hij was haast onbescheiden in zijn bescheidenheid."¹ Hij kampte de laatste jaren van zijn leven met een zwakke gezondheid, iets waar beslist niet met hem over gesproken mocht - zo berichtten de bronnen. Hij was van gereformeerde origine.

Dirk de Jong bezocht in zijn geboorteplaats Breda de HBS. Hij deed staatsexamen om Nederlands in Leiden te kunnen studeren. Die studie werd bekostigd door een oom van hem, die dit na een jaar niet meer kon volhouden, waardoor De Jong zijn studie moest beëindigen. Hij trad in 1930 in dienst bij het antiquariaat van Brill in Leiden. In 1934 kwam hij in dienst bij Nijhoff in Den Haag. Hij bleef daar werkzaam tot 1946.²

"Daar deed hij veel ervaring op als redacteur van Nijhoffs Index op periodieken van algemene inhoud. Kort na de oorlog werd De Jong vervolgens bij de Leidse uitgeverij Sijthoff met de redactie van Brinkman's Catalogus belast. In 1965 werd hij ten slotte secretaris-penningmeester van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, wat hij tot 1973 zou blijven."³

"Al vóór de oorlog was hij begonnen een verzameling van alle dichtbundels aan te leggen die sinds 1880 in Nederland verschenen waren, en bovendien had hij de gewoonte aan allerlei schrijvers formulieren te sturen met het verzoek daarop bio- en bibliografische gegevens in te vullen, zodat hij er onder de naam 'Onze letterkundigen' een zo volledig mogelijk register van zou kunnen aanleggen."⁴

"Vrijwel onmiddellijk na het begin van de Duitse bezetting begon De Jong, die toen 29 jaar was, ook ondergrondse boeken, tijdschriften en prenten te verzamelen, waarbij hij zich - om niet onder zijn passie te bezwijken - tot de bellettrie beperkte. De Jong woonde in Den Haag, kende veel schrijvers en uitgevers en kwam daardoor talloze boeken en boekjes op het spoor."⁵ 

Hij verzamelde niet alleen - hij was ook actief als clandestiene uitgever. Dirk de Jong, over het onderscheid tussen illegale en clandestiene uitgaven en de gemeenschappelijke drijfveren erachter:

Het dient gezegd dat ook enkele auteurs van fascistische/nazistische huize clandestiene uitgaven hebben uitgebracht. Enerzijds vanwege intern geruzie, anderzijds om zich na de oorlog in te dekken. Maar het gaat hierbij om een zeer beperkt aantal uitgaven - die grosso modo geen afbreuk doen aan bovenstaande betoog van Dirk de Jong.

Als uitgever bracht hij acht boeken uit (waarvan één een door hem verzorgde herdruk beleefde). Het waren voornamelijk dichtbundels van jonge dichters: Johan van Delden en Koos Schuur debuteerden in het fonds van De Jong. Criticus en dichter Nol Gregoor en diens vrouw Thea Gregoor-Velthuijs en de latere politicus Maarten Vrolijk brachten ook werk bij hem uit.

De Jong organiseerde in 1944 ook clandestiene poëziemiddagen. Waar o.a. Koos Schuur en Louis Th. Lehmann gedichten declameerden.⁷

"De honderden ondergrondse prenten, tijdschriften en boeken die De Jong in die periode verzamelde, stonden in zijn huis in het Haagse Bezuidenhout open en bloot in een boekenkast. Bij het geallieerde bombardement dat deze wijk op 3 maart 1945 bij vergissing trof, werd ook De Jongs huis vrijwel geheel verwoest. Zijn verzameling van plusminus tweeduizend dichtbundels uit de periode 1880-1940 en van ongeveer vierduizend andere boeken werd daarbij nagenoeg vernietigd, maar de collectie ondergrondse bellettrie werd wonderbaarlijk gered. In mei 1955 zou De Jong hierover in Het Parool schrijven:

Na de oorlog breidde De Jong zijn collectie geleidelijk uit en werkte hij verder aan een uniek boek dat ten slotte in 1958 zou verschijnen: Het vrije boek in onvrije tijd. Dit bibliografisch overzicht van illegale en clandestiene bellettrie - de titel was ontleend aan een tentoonstelling die in de zomer van 1945 in het Stedelijk Museum te Amsterdam gehouden was - geeft een gedetailleerde beschrijving van in totaal 1019 publicaties."⁸

"Later zou De Jong zijn collectie nog verder uitbreiden en ten slotte het geheel verkopen aan de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. De 'De Jong-kast’ beslaat zo'n vijf à zes meter boeken en boekjes en staat veiligheidshalve in een kluis. In de loop der jaren is de verzameling uitgebreid met nog eens ongeveer honderd ondergrondse publikaties."⁹

Dirk de Jong was redactiesecretaris van de Literair Akkoord-reeks, van Deel 10 t/m Deel 16, alsmede van de Kritisch Akkoord- en Dramatisch Akkoord-reeksen.

naar boven

Boeken:
[alleen werken van 6 of meer pagina's zijn opgenomen]

Antiquariaat en veilingwezen. Door D. de Jong en A.J. Roebert. Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels, Amsterdam, 1942. Omvang: 29 p.

Catalogus tentoonstelling. Het Amerikaansche en Engelsche boek, 1939-1946. Onder auspicien van het Landelijk Bureau van Nederlands Volksherstel m.m.v. Het Nationaal Instituut. [Samengest. met medew. van D. de Jong door den Regeeringsvoorlichtingsdienst]. Landelijk Bureau van Nederlands Volksherstel, Amsterdam,  1946. Omvang: 96 p. Te tentoonstelling vond plaats van  2 t/m 16 november 1946 te Amsterdam.

Bibliographie des éditions françaises clandestines imprimées aux Pays-Bas pendant l'occupation allemande, 1940-1945. Préf. de Vercors. Stols, La Haye [etc.], 1947. Omvang: 26 p. Oplage van 1020 ex.

Ter keuze. Overzicht van belangrijke in Nederland verschenen boeken over wetenschap, kunst, godsdienst, techniek, sport, spel en vele aanverwante gebieden. Samengest. door Dirk de Jong. Vereniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels, [Amsterdam], [1956]. Omvang: 146p. 2de [uitgebreide] druk [1960]. Omvang 240p.

"Den gulden winckel". Overzicht van de representatieve uitgaven in de afgelopen vijftig jaar verspreid door de boekhandel. [Samengesteld door Dirk de Jong]. [Nederlandse boekverkopersbond], [Delft], [1957]. Omvang: 175 p. Catalogus van de tentoonstelling "Den gulden winckel" in museum "Het Prinsenhof" te Delft van 3-26 oktober 1957, ingericht ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Nederlandse Boekverkopersbond.

Het vrije boek in onvrije tijd. Bibliografie van illegale en clandestiene bellettrie. Samengesteld door Dirk de Jong. Ingeleid door H. de La Fontaine Verwey en Gerrit Kamphuis. Sijthoff, Leiden, 1958. Omvang: 341 p., [8] p. pl. Colofon: "Dit boek werd gezet uit de Times New Roman, volgens het typografisch ontwerp van Johan H. van Eikeren, gedrukt in 600 ex. op houtvrij gevergeerd papier..."
Herdruk bij: Interbook International, Schiedam 1978.
Integraal op: http://www.dbnl.org/tekst/jong012vrij01_01/

'Het clandestiene boek 1940-1945'. Tentoonstelling. Stichting Stadsontspanning, 5 mei-commissie, Utrecht. Met een inleiding door Dirk de Jong. Stichting Stadsontspanning Utrecht, 5 mei commissie, Utreecht, [1960]. Omvang: 16 p.

Wel gemaakt, maar niet uitgebracht: Bibliografie van de werken van A. A. M. Stols. Samengesteld door Gerrit Borgers en Dirk de Jong. Met een karakteristiek door G.W. Ovink. En een voorwoord van J. Greshoff. Nederlandsche Vereeniging voor Druk & Boekkunst, 's-Gravenhage, 1965. Omvang 21p. Franse titelp.: Bibliografie A. A. M. Stols. - Niet voltooide uitg., bedoeld t.g.v. de vijfenzestigste verjaardag van A.A.M. Stols. - Nooit verschenen. Exemplaar in de KB.

Hij was ook redacteur van de Brinkman's Catalogus. Zie: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=brin003
voor links naar integrale versies van deze werken. De onderstaande editie zijn door Dirk de Jong vervaardigd

Brinkman's Catalogus van boeken die gedurende 1946 tot en met 1950 in Nederland en Vlaanderen zijn uitgegeven of herdrukt, benevens aanvullingen over voorafgaande jaren, opgaven betreffende overgegane fondsartikelen en in prijs gewijzigde boeken. A.W. Sijthoff's Uitgeverijmaatschappij, Leiden, 1952. 2 Delen. Deel 1 A-L Omvang 908p. Deel 2. M-Z. Omvang:  909-1823p.

Brinkman's cumulatieve catalogus van boeken 1946-1950 (Repertorium en titelcatalogus) (1953?)

Brinkman's Catalogus van boeken die gedurende 1951 tot en met 1955 in Nederland en Vlaanderen zijn uitgegeven of herdrukt, benevens aanvullingen over voorafgaande jaren, opgaven betreffende overgegane fondsartikelen en in prijs gewijzigde boeken. A.W. Sijthoff's Uitgeverijmaatschappij, Leiden, 1958. 2 Delen. Deel 1 A-L Omvang 1108p. Deel 2. M-Z. Omvang:  1109-2134p.

Brinkman's cumulatieve catalogus van boeken 1951-1955 (Repertorium en titelcatalogus) (1959?)

Brinkman's Catalogus van boeken en tijdschriften verschenen in Nederland en Vlaanderen en in de Nederlandse taal elders in de periode 1956 tot en met 1960 met aanvullingen over de jaren 1945 tot en met 1955. A.W. Sijthoff, Leiden, 1962-1963. Twee delen. A-L. Omvang 1172p. M-Z. Omvang 1177-2232.

Brinkman's cumulatieve catalogus van boeken 1956-1960 (Repertorium en titelcatalogus, met aanvullingen 1945-1955) (1963).

Brinkman's Catalogus van Boeken en tijdschriften verschenen in Nederland en Vlaanderen en in de Nederlandse taal elders in de periode 1961 tot en met 1965. Met aanvullingen over de jaren 1945 tot en met 1960. A.W. Sijthoff, Leiden, 1970-1971. Twee delen. A-L. Omvang 1444. M-Z. Omvang 1445-2829.

Brinkman's cumulatieve catalogus van boeken 1961-1965 (Repertorium en titelcatalogus, met aanvullingen 1945-1965)). (1972).

terug naar boven

Door Dirk de Jong uitgegeven boeken

De door De Jong zelf uitgegeven clandestiene boeken hebben in zijn inventarisatie de nummers 102, 131, 173, 174, 223, 224, 334, 723, 749, 934. NB: De nummers geven geen chronologische volgorde aan.

In zijn boek hanteert Dirk de Jong een alfabetische volgorde op auteursnaam; nummer 1 is een clandestiene prent van Aafjes, Bertus. Nummer 982 (oorspronkelijk het laatste nummer voor een boek of prent; daarna volgen nummers voor tijdschrifttitels; nadien zijn extra nummers in het aanhangsel toegevoegd) is een werk van Zwerver, Een (een pseudoniem van Hendrik Jacobus Valk).

Koos Schuur. Novemberland. [Dirk de Jong],  ['s-Gravenhage], [1943]. Omvang 12 p. Opl.: 100 genumm. ex. Bibliografische referentie: De Jong no. 749.
[2e dr.] bij Reinold Kuipers, Amsterdam, [1944]. Omvang: [16] p. Facsimile van het handschrift.  Opl.: 100 genumm. ex. Bibliografische referentie: De Jong no. 750.

Johan van Delden. Dit is geluk.... Verzen. Uitgeversmaatschappij Jan van der Noot. [=Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [zomer 1944]. Omvang 32p. Colophon: "De bundel 'Dit is geluk....' werd gezet uit de Garamond-letter en gedrukt in een oplage van 125 exemplaren, waarvan 25 exemplaren, genummerd van 1-25, niet in den handel zijn gebracht." Gedrukt door N.V. Boosten & Stols te Maastricht. De exemplaren genummerd 1-25 werden door de dichter gesigneerd. Bibliografische referentie: De Jong no. 173.

Tweede druk getiteld:  Dit is geluk. Gedichten. [Herberg-reeks. No. 8]. [Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], 1944]. Omvang 40 p. Colophon:  "De eerste druk van 'Dit is geluk' verscheen clandestien in den zomer van 1944. Deze tweede uitgave verschijnt als nummer viii in de Herberg-reeks in een oplage van 100 exemplaren, genummerd van i-xxv en 26-100.". Typografische verzorging door M.H. Groenendaal Jr. Gedrukt door A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij N.V. te Leiden. Het vignet werd getekend door A.H. Stoppelenburg. Bibliografische referentie: De Jong no. 174.

[Henri] Rousseau. Le douanier: De wraak van een Russische wees. [La vengeance d'une orpheline russe]. Een toneelstuk. [Ingeleid en vertaald] door A. Sylvan [pseudoniem van Anthonie Bosman]. [Herberg-reeks. No. 2]. [Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [1945]. Omvang: 20p. Colophon: "Deze bundel verscheen als tweede deel van de Herberg-Reeks, werd gezet uit de Romulus van J. van Krimpen en typografisch verzorgd door Rinus van Haarlem [pseudoniem van M.H. Groenendaal Jr.] in het vroege Voorjaar van 1945 in een oplage van 100 exemplaren genummerd van i-xv en 16-100. De opbrengst komt geheel ten goede aan hen, die trachten zich aan slavernij te onttrekken." 
Gedrukt door A.W. Sijthoff's Uitgeversmij. N.V. te Leiden. Het vignet op het omslag werd getekend door A.H. Stoppelenburg. Aan de vertaling lag de tekst ten grondslag, die gepubliceerd werd in de catalogus van de Rousseau-tentoonstelling in de Galerie Flechtheim in Berlijn (1926). Bibliografische referentie: De Jong no. 723.

terug naar boven

Rico J. Bulthuis. De kleine comedie. Een poppenlandse geschiedenis. [Herberg-reeks. No. 5]. [Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [1945]. Omvang 36p.  Colophon: "De kleine comedie van Rico J. Bulthuis verscheen als nr vijf in de Herberg-Reeks en werd typografisch verzorgd door Rinus van Haarlem [pseudoniem van M.H. Groenendaal Jr.] en gedrukt in het voorjaar van 1945 in een genummerde oplage van 300 exemplaren."
Gedrukt door A.W. Sijthoff's Uitg. Mij. N.V. te Leiden. Het vignet werd getekend door A.H. Stoppelenburg. Bibliografische referentie: De Jong no. 131.

Nol Gregoor. Twee hyacinten. Een optimistische monoloog. [Herbergreeks. No. 6]. [Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [1945]. Omvang 20p. Colophon: "Zesde uitgave van de Herberg-Reeks; verschenen in het voorjaar 1945. Letter: Erasmus Mediaeval van S.H. de Roos. Typografie: Rinus van Haarlem [pseudoniem van M.H. Groenendaal Jr.]. Oplage: honderd genummerde exemplaren, i-xv, 16-100." Aantekening. Gedrukt door A.W. Sijthoff s Uitgeversmaatschappij N.V. te Leiden. A.H. Stoppelenburg tekende het vignet. Bibliografische referentie: De Jong no. 334.

Paul Klee [= Anthony Bosman; variant: Anthonie Bosman]. In memoriam. [Herberg-Reeks. No. 7]. [Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [1945]. Omvang 20p. Colophon: "Deze zevende uitgave van de Herberg-Reeks verscheen in het voorjaar van 1945, werd typografisch verzorgd door Rinus van Haarlem [pseudoniem van M.H. Groenendaal Jr.], en gedrukt in een oplage van 150 exemplaren, welke genummerd zijn van i-xv en van 16-150." Gedrukt door A.W. Sijthoff's Uitg. Mij. N.V. te Leiden. Het vignet werd getekend door A.H. Stoppelenburg. Bibliografische referentie: De Jong no. 102.

terug naar boven

Geert ter Duyn [pseudoniem van Maarten Vrolijk]. Het wantij. [Herberg-reeks. No. 1]. [Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [1945]. Omvang 16p. Colophon: "Deze plaquette, ontstaan in het wantij van November en December 1944, verscheen in April 1945, als eerste nummer van de Herberg-reeks, typographisch verzorgd door Rinus van Haarlem [pseudoniem van M.H. Groenendaal Jr.], in een oplage van 100 exemplaren, genummerd van i-xv en van 16-100. De opbrengst komt geheel ten goede aan hen, die trachten zich aan slavernij te onttrekken." Gedrukt door A.W. Sijthoff's Uitgeversmij. N.V. te Leiden. Het vignet werd getekend door A.H. Stoppelenburg. Bibliografische referentie: De Jong no. 224.

T.H. van Weide [pseudoniem van Thea Gregoor-Velthuijs]. Kleine vogels. [Herberg-reeks. No. 3].  [Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [1945]. Omvang 16p. Colophon: "Deze plaquette verscheen als nummer drie in de Herberg-reeks, gezet uit de Erasmus-Mediaeval van S.H. de Roos, typografisch verzorgd door Rinus van Haarlem [pseudoniem van M.H. Groenendaal Jr.], gedrukt in het voorjaar 1945, in een oplage van 100 exemplaren, genummerd van i-xv en 16-100. De opbrengst komt geheel ten goede aan hen, die trachten zich aan slavernij te onttrekken. "Gedrukt door A.W. Sijthoff's Uitgeversmij. N.V. te Leiden. A.H. Stoppelenburg tekende het vignet. Bibliografische referentie: De Jong no. 934.

Geert ter Duyn [pseudoniem van Maarten Vrolijk]. Asthariaal. [Herberg-reeks. No. 4]. [ Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [1945]. Omvang 16p. Colophon: "Deze verzen, geschreven in December 1944, verschenen in April 1945 als vierde uitgave van de Herberg-reeks, typographisch verzorgd door Rinus van Haarlem [pseudoniem van M.H. Groenendaal Jr.], in een oplage van 100 exemplaren, genummerd van i-xv en van 16-100. De opbrengst komt geheel ten goede aan hen, die trachten zich aan slavernij te onttrekken." Gedrukt door A.W. Sijthoff's Uitgeversmij. N.V. te Leiden. Het titelvignet werd getekend door A.H. Stoppelenburg. Bibliografische referentie: De Jong no. 223.

terug naar boven

Bronnen

Afkortingen: KBr en KBDH - Koninklijke Bibliotheek Brussel resp. Den Haag; LR - Lectuur Repertorium; PCG en PCNL - Poëziecentrum Gent resp. Nederland; s.n. / s.l. / s.a. - sine nomine / loco / anno = zonder naam [van uitgeverij] / plaatsnaam / jaartal.

^{1, 2} Openingsrede voorzitter MNL. In het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, 1973-1974. E.J. Brill, Leiden 1975. P. 178-179.
http://www.dbnl.org/tekst/_jaa003197401_01/_jaa003197401_01_0023.php#a001
^{3 ,4 ,5} Piet Calis. 'Het avontuur van Dirk de Jong'. In: B.P.M. Dongelmans, F.P. van Oostrom en Peter van Zonneveld (red.). Dierbaar magazijn. Amsterdam University Press, Amsterdam 1995. P. 143-152.
http://www.dbnl.org/tekst/dong001dier01_01/dong001dier01_01_0021.php
⁶ Dirk de Jong. Het vrije boek in onvrije tijd. Bibliografie van illegale en clandestiene bellettrie. Ingeleid door H. de La Fontaine Verwey en Gerrit Kamphuis. Sijthoff, Leiden, 1958. Omvang: 341 p., [8] p. pl. Colofon: "Dit boek werd gezet uit de Times New Roman, volgens het typografisch ontwerp van Johan H. van Eikeren, gedrukt in 600 ex. op houtvrij gevergeerd papier..." Herdruk bij: Interbook International, Schiedam 1978.
Integraal op: http://www.dbnl.org/tekst/jong012vrij01_01/
⁷ Lisette Lewin. Het clandestiene boek 1940-1945. Van Gennep, Amsterdam, 1983 (2de druk) Blz. 310-320.
^{8, 9} Piet Calis. 'Het avontuur van Dirk de Jong'.

DBNL: Dirk de Jong
http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=jong012

Lectuur-Repertorium. Deel 1. A.S.K.B., Vlaamsche Boekcentrale/Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1952.
Lectuur Repertorium 1952-1966. Deel 1. A.S.K.B./Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1968.
Lectuur Repertorium 1967-1978. Deel 2. Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum/Katholiek Centrum voor Lectuurinformatie en Bibliotheekvoorziening, Den Haag/Antwerpen, 1981.

Boeken, brieven en/of materiaal van, over en/of aan [naam] bevinden zich in:
British Library, Londen
Koninklijke Bibliotheek, Brussel
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen
Letterkundig Museum, Den Haag

terug naar boven

Deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:



Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners