versie: 31-03-2017 - redacteur: Bart FM Droog
Biografie | Dichtbundels |Bloemlezingen | Google | Bronnen

---

Gerard Wijdeveld Geboren te: 't Loo (Duiven), 17-06-1905 Gestorven te: Nijmegen, 01-02-1997 Volledige naam: Gerard Ergbert Antoon Maria Naamsvarianten: G. Wijdeveld; G.E.A.M. Wijdeveld Pseudoniem: Gerard van Duiven Foto: Gerard Wijdeveld, [ca. 1940]*

Classicus, dichter en vertaler.

Hij was getrouwd en had tenminste één zoon (geboren ca. 1931).

Gerard Wijdeveld groeide op in een katholiek milieu. Hij bezocht het Canisiuscollege in Nijmegen. In de keizersstad studeerde hij ook en was hij in 1924 een van de oprichters van het tijdschrift De Valbijl. Zijn eerste verzen verschenen in 1923 in Roeping. In Nijmegen leerde hij Gerard en Henri Bruning kennen. Later studeerde hij in Amsterdam. Hij promoveerde in 1937 op Augustinus' De magistro (Over de leermeester) aan de universiteit van Amsterdam. Hij werkte aanvankelijk als leraar klassieke talen aan het R.K. Lyceum te Haarlem.

In de jaren dertig was hij een van de jong-katholieke dichters die meewerkten aan De Gemeenschap. In dat blad publiceerde hij in 1930 het hekeldicht 'De droom van Nolens', over priester/politicus Mgr. Nolens. Dat zorgde voor veel commotie - waardoor Wijdeveld zich gedwongen zag publiekelijk excuses aan Nolens aan te bieden. Het tijdschrift werd bijna geëxcommuniceerd.¹

Collaboratie

Na de Duitse inval ontpopte hij zich als aanhanger van de Nieuwe Orde. Hij werd lid van het Nationaal Front en publiceerde gedichten in De Weg, het weekblad van het Front.

naar boven

In oktober 1940 ontvouwde hij in het Nederlandsch Dagblad, de krant van het Nationaal Front, een plan voor de verbetering van de inkomenspositie van Nederlandse auteurs. Een plan dat overigens vijfentwintig jaar vooruit liep op de oprichting van het Fonds voor de Letteren, in 1965. Gerard Wijdeveld:

"Ik stel mij zoo voor, dat er drie prijzen zouden zijn voor poëzie, drie voor proza, twee voor tooneel en twee voor de beste vertalllngen van waardevolle vreemde litteratuur. Om dichters en schrijvers van beteekenis in staat te stellen, zich met een vollediger toewijding te geven aan hun werk, dat voor de volksgemeenschap van zoo onschatbaar belang is, zou men dan verder dienen te bepalen, dat degene die driemaal met een dergelijken prijs bekroond ia, daardoor recht krijgt op een jaargeld van den staat, dat een behoorlek levensonderhoud waarborgt. Bij eventueele volgende bekroningen zou dan dit jaargeld telkens nog met een bepaald bedrag verhoogd kunnen worden. Een van de belangrijkste dingen is natuurlijk, dat men reeds thans met andere normen van beoordeeling dient te gaan werken dan die tot nu toe in ons land voor bekroningen van litteraire werken gegolden hebben. Daarvoor zou men één of meer deskundige commissies van advies moeten aanstellen, welke niet alleen de werkelijke dichters en schrijvers van de halve en onechte broers willen en kunnen onderscheiden, maar ook oog willen hebben en hebben voor de echte nationale en Christelijke tradities van onze cultuur; om het concreter te zeggen, commissies, aan wie het niet moeilijk valt te begrijpen, dat de periode van de Freudiaansche vunzigheid en van het cynische of toegespitst cerebrale versje ook in Nederland voorgoed voorbij dient te zijn. Ziedaar wat het Departement reeds thans voor de Nederlandsche letterkunde zou vermogen te doen."

Dit stuk greep Albert Kuyle vijf dagen later in dezelfde krant aan om te fulmineren tegen de 'demo-liberale burcht van schijn-geleerdheid, schijn-kunstenaarschap en schijn-aristocratie, (...) onder de invloed van onwaardigen en joden", waartoe de commissies die tot dusverre literaire prijzen hadden uitgereikt deel van gevormd zouden hebben.

naar boven

Drie jaar van literaire roem

Met Steven Barends, Martien Beversluis, Henri Bruning, Rob Delsing, Jan Eekhout, Chris de Graaff, Nico de Haas, J.R. Hommes, George Kettmann, Jan van der Made, Jan van Rheenen, Aleid Wensink (oftewel Johan de Ponteyne én George de Sévooy) en Johan Theunisz kan Gerard Wijdeveld gerekend worden tot de toonaangevende Nederlandse literaire auteurs in de Tweede Wereldoorlog.^² In de periode vanaf de instelling van de Kultuurkamer (mei 1942) tot aan de bevrijding (mei 1945) kregen zij alle ruimte in de toenmalige legale media. Zij ontvingen de literaire prijzen en subsidies; hun namen waren alom bekend en hun boeken lagen in de etalages van de boekhandel.

In maart 1941 was Wijdeveld uit het Nationaal Front getreden. Vanaf begin 1942 was hij lid van de Nederlandsche Kultuurraad en literatuurcriticus van het Algemeen Handelsblad. Op 22 januari 1943 meldde hij zich als sympathiserend lid aan bij de NSB, op 5 april 1944 werd hij gewoon lid. Inmiddels was hij al benoemd tot nieuwe rector van het Sttedelijk Gymnasium te Utrecht, waar hij de in september 1943 overleden Dr. D.E. Bosselaar opvolgde.

Hij was ook correspondent van het Lettergilde, verbindingsman van de Landwacht en de Duitse politie en adviseur van Van Ravenswaay, de NSB-burgemeester van Utrecht.

Hoewel Wijdeveld overtuigd aanhanger van de Nieuwe Orde was, liep hij niet altijd in de pas. Toen hij zich in een recensie in het Algemeen Handelsblad (op 25-11-1942) kritisch had uitgelaten over Jan Eekhouts Groot-Duitsche Dichtkunst werd hij door het Referat Schrifttum (de Duitse instantie belast met toezicht op het boekenvak) zelfs met het concentratiekamp bedreigd.³ [Van den Boogaard, p. 101]. Kennelijk bracht dit Wijdeveld weer terug op het ideologisch juiste spoor; in april 1943 publiceerde hij een zeer welwillende recensie van drie nieuwe boeken van Eekhout in het Handelsblad.

Op 20 april 1944 baarde hij opzien door een lofdicht op Adolf Hitler in het Algemeen Handelsblad te publiceren. Dat gedicht werd ook in andere -legale - kranten afgedrukt en zal er mede voor gezorgd hebben dat hij na de oorlog relatief zwaar gestraft is.

naar boven

Na mei 1945

In juli 1945 was vanwege zijn collaboratie gedetineerd in de gevangenis van Veenhuizen. Een maand later werd hij door de Eereraad voor Letterkunde voor 10 jaar uitgesloten van literaire activiteiten.

Op 11 december 1946 stond hij terecht voor het tribunaal te Haarlem. De Tijd berichtte over zijn verdediging:

"Hij had de rassenleer altijd openlijk als onchristelijk en onwetenschappelijk verworpen en was het niet eens met de wijze, waarop het Joodsche probleem behandeld werd. Van martelingen en concentratiekampen was hem niets bekend. Ik zou mijn pro-houding niet gehandhaafd hebben, als ik dat geweten had, zeide Wijdeveld. Uit angst voor het communisme koos hij van twee kwaden de minste. Hij heeft nooit precies kunnen achterhalen wat de NSB eigenlijk was Ook trok hij geen geldelijk voordeel uit zijn lidmaatschap van vele nationaal-socialistische instellingen. In de functie van rector van het stedelijk gymnasium te Utrecht ging hij er zelfs financieel op achteruit. Hij had hiernaar gesolliciteerd, omdat hij het niet loyaal vond van de machteloosheid van het Haarlemsche schoolbestuur misbruik te maken, dat hem niet kon ontslaan. Tijdens zijn verblijf te Utrecht ontving hij van kardinaal de Jong een brief waarin hij erop werd gewezen, dat toch van hem wel het juiste standpunt tegenover den bezetter verwacht mocht worden. „Ik vond dezen brief niet overtuigend genoeg", zei Wijdeveld."

Hij werd op 27 december 1946 veroordeeld tot twee jaar internering met aftrek, en ontzetting uit de kiesrechten voor tien jaar. Op 8 mei 1947 kwam Wijdeveld vrij.

naar boven

Hij werkte vervolgens bij een uitgeverij (Spectrum?). In 1959 was hij weer leraar klassieke talen, ditmaal aan het St.-Ingnatiuscollege in Amsterdam.

Succesvolle vertalingen

Ook werkte hij aan vertalingen - en daarin toonde hij zich een meester: Belijdenissen van Augustinus (1ste druk 1963, 17de [= 19de] druk 2017). De goddelijke komedie van Dante (1ste druk 1957, 13de druk 2008), De navolging van Christus van Thomas a Kempis (1ste druk 1957, 6de druk 2008).

Hij overleed op 91-jarige leeftijd in Nijmegen.

Kerkhistoricus J. Van Oort, die Wijdevelds necrologie voor Trouw schreef: "Ik moet zeggen dat Wijdeveld over de verwikkelingen uit zijn vroegere leven met mij nooit sprak. Ze konden bekend zijn en vooral: ze waren na vijftig en meer jaren voorgoed verleden tijd."

Gerard Wijdeveld is begraven te Nijmegen.

Noten

¹ Zie: bronnen, kranten, februari-maart 1930.
^² Willem Huberts. The importance of evaluating in earnest. Over de geschiedschrijving van de Nederlandse letterkunde uit de jaren 1940-1945. De Gids, 1990. Nr. 153.
³ Frank van den Bogaard. Een stoottroep in de letteren. 'Groot Nederland', de SS en de Nederlandse literatuur (1942-1944). Stichting Bibliographia Neerlandica, 's-Gravenhage, 1987. Blz. 56

naar boven

---

Dichtbundels:
[alleen werken van 6 of meer pagina's zijn opgenomen]

Het vaderland. De Gemeenschap, Utrecht, 1930. 40p. Oplage 500 ex.

Het voorschot. De Gemeenschap, Bilthoven, 1935. 94p. Online op Delpher. 2de druk bij De Gemeenschap, Bilthoven, 1937, 94p.

Zomerwolk. De Gemeenschap, Utrecht, [1942]. 35p. Typografie Charles Nypels. 2de druk bij Het Spectrum, Utrecht, [1943]. 35p.

[Onder pseudoniem] Gerard van Duiven. Sub pondere. Orbis Terrae, Zeist, [ca. 1948]. 63p. Colofon: "... uitsluitend voor den dichter en zijn vrienden gedrukt en niet voor de handel bestemd. Het boek is gezet uit de Meidoornletter corps 14 en de Erasmus cursief corps 12 van S.H. de Roos en ... gedrukt op de persen van de Drukkerij J.F. Duwaer en Zn. te Amsterdam. De opl. bedraagt 210 ex."
NB: Frans Duwaer, zoon van de drukker, is in 1944 vermoord wegens zijn verzetsactiviteiten. Zie:
http://www.eerebegraafplaatsbloemendaal.eu/Dbase/Biografie_D/Franciscus_DUWAER.html

Vijf geheimen & andere gedichten. Het Spectrum, Utrecht [etc.], [1955]. 78p.

In afwachting. Heideland-Orbis N.V., Hasselt, 1973. 80p. Poëtisch erfdeel der Nederlanden P 81. Vlaamse pockets.

naar boven

Overige genres

Zie de Gerard Wijdeveld-collectie, Koninklijke Biblotheek (Den Haag).

naar boven

---

Bloemlezingen:

Door Gerard Wijdeveld samengestelde bloemlezing

Hoogvlakte. Verzen van Spaanse dichters. [Verzameld en vertaald uit het Spaans door] Gerard Wijdeveld. Het Spectrum, Utrecht, 1957. 51p.

Poëzie van Gerard Wijdeveld is in deze bloemlezingen aangetroffen.

Prisma. De Waelburgh, Blaricum, 1930.
Kent uw dichters! Meulenhoff, Amsterdam, [1933].
Geestelijke liederen. Holland, Amsterdam, 1935.
Hedendaagsche kerstlyriek van katholieke dichters. Dekker & van de Vegt, Utrecht/Nijmegen, [1935].
Katholieke poëzie na 1900. Het Spectrum, Utrecht, [1936].
De Dichters van het Jaar. Bigot en Van Rossum, Amsterdam, 1937.
Het scheidende jaar. Bosch & Keuning, Baarn, [1937].
Hunkering en heimwee. Uitgeversmij Holland, Amsterdam, [1939].

naar boven

Langs de vele wegen. H.J. Dieben, Wassenaar, 1940 (3de herz. druk).
Dichters van dezen tijd. Van Kampen & Zoon, Amsterdam, 1941 (14de herziene druk).
In de donkere dagen voor Kersttijd.... Bigot & Van Rossum, Amsterdam, [1941].
Nieuwe geluiden. Van Loghum Slaterus, Arnhem, 1941 (5de herz. druk).
Katholieke poëzie na 1880. Van Dishoeck, Bussum, 1942.
Moderne Nederlandsche religieuze lyriek, De Tijdstroom, Lochem, [1942], 2de herziene druk.
Gelaat der dichters. De Amsterdamsche Keurkamer, Amsterdam, 1944.
Religieuze poëzie. De Tijdstroom, Lochem, [1949].

Religieuze poëzie der Nederlanden. Spectrum, Utrecht/Antwerpen, [1954].
"Kom haastig!" Kok, Kampen, 1957.
Het schepnet. Tweede bundel. Kok, Kampen, 1958

Het klein heelal. Meulenhoff, Amsterdam, 1960 (2de, [gewijzigde] druk).
Literair Akkoord III. Bruna, Utrecht, 1960.
De dichter bidt. Kok, Kampen, 1961.
De Gemeenschap 1925-1941. Amboboeken, Utrecht, [1964].
Dichters en gedichten. Malmberg, 's-Hertogen-bosch, 1964.

Nieuwe geluiden. Sijthoff, Leiden, 1970 (6e herziene druk).

Maria. Contact, Amsterdam/Antwerpen, 1993.
De mooiste geloofsgedichten. Kok, Kampen, 1994.
Het evangelie volgens dichters. Lannoo/Atlas, Tielt/Amsterdam, 1999.

Symbolen & cimbalen. Mozaïek, Zoetermeer, 2000.

naar boven

---

Bronnen

Afkortingen: KBr en KBDH - Koninklijke Bibliotheek Brussel resp. Den Haag; LR - Lectuur Repertorium; PCG en PCNL - Poëziecentrum Gent resp. Nederland; s.n. / s.l. / s.a. - sine nomine / loco / anno = zonder naam [van uitgeverij] / plaatsnaam / jaartal.

* Foto uit Lectuur-Repertorium, 1954. Fotograaf onbekend.

DBNL: Gerard Wijdeveld
http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=wijd001

Lectuur-Repertorium. Deel 3. A.S.K.B., Vlaamsche Boekcentrale/Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1954.
Lectuur Repertorium 1952-1966. Deel 3. A.S.K.B./Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1970.
Lectuur Repertorium 1967-1978. Deel 3. Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum/Katholiek Centrum voor Lectuurinformatie en Bibliotheekvoorziening, Den Haag/Antwerpen, 1981.

'De droom van Nolens' (selectie)

Gerard Wijdeveld. De Droom van Nolens. De Gemeenschap, februari 1930.
Afgedrukt op: http://www.dbnl.org/tekst/bijv001geme01_01/bijv001geme01ill92.gif
Gerard Wijdeveld. Een Verweer van den Hekeldichter. De Tijd, 26-02-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010531229:mpeg21:a0002
NN. De Gemeenschap. De Tijd, 27-02-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010531231:mpeg21:a0183
Gerard Wijdeveld. De publicatie van het hekeldicht betreurd en herroepen. Limburger Koerier, 03-03-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011024850:mpeg21:a0046
NN. Debat over de jongeren en de politiek. Het standpunt van Jan Engelman en Albert Kuyle. De Tijd, 18-03-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010531774:mpeg21:a0042
NN. 't Gedicht op Mgr. Nolens. Limburgsch Dagblad, 22-03-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010931100:mpeg21:a0153
NN. Een nieuwe brochure van "De Gemeenschap". De strijd tegen den censor. Limburgsch Dagblad, 25-03-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010931102:mpeg21:a0027
NN. Vreemd. Dr. Nolens en de kerkelijke censuur. Het Volk, 25-03-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011115916:mpeg21:a0108
Redactie van De Gemeenschap. Verklaring. Het Vaderland, 28-03-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010012813:mpeg21:a0014
NN. De beweging der jongeren [over de perikelen rond De Gemeenschap]. Nieuwe Tilburgsche Courant, 14-05-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010235845:mpeg21:a0089

naar boven

Gerard Wijdeveld. Nederlandsche overheid en Nederlandsche Letterkunde. Nederlandsch Dagblad. orgaan van het Nationaal Front, 31-10-1940.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011083989:mpeg21:a0001
Albert Kuyle. De Maatschappij der Nederlndsche Letterkunde blameert zich opnieuw. Nederlandsch Dagblad. orgaan van het Nationaal Front, 04-11-1940.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011083992:mpeg21:a0005
WME. Nederlandsche overheid en Nederlandsche Letterkunde. Nederlandsch Dagblad. orgaan van het Nationaal Front, 06-11-1940.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011083994:mpeg21:a0107
Gerard Wijdeveld. Nederland. [Gedicht]. De Weg. Nationaal Weekblad, 12-10-1940.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010310388:mpeg21:a0028
NN. De Letterkunde. [over collaborerende auteurs]. Slaet op den trommele, 15-10-1942 [blz. 2].
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010453981:mpeg21:p001
Gerard Wijdeveld. Eekhouts "Groot-Duitsche Dichtkunst." Een schromelijke vergissing. Algemeen Handelsblad, 25-11-1942.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000052244:mpeg21:a0093
Gerard Wijdeveld. Een dichterlijke pelgrim. Drie nieuwe verzenbundels van Jan H. Eekhout. Algemeen Handelsblad, 27-04-1943.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000043140:mpeg21:a0035
Gerard Wijdeveld. Mondnacht [Naar het Duits vertaald gedicht]. Deutsche Zeitung in den Niederlanden, 17-06-1943.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011120400:mpeg21:a0093

naar boven

NN. Dr. D.E. Bosselaar overleden. De Standaard, 27-09-1943.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011132018:mpeg21:a0016
Gerard Wijdeveld. Duitsche oorlogspoëzie. Dichters die, temidden van hun volk staande, medewerken aan de groote taak, welke de Führer aanwijst. Algemeen Handelsblad, 31-12-1943.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000043151:mpeg21:a0029
Gerard Wijdeveld. Bij een verjaardag - 20 april 1944. [Lofdicht op Adolf Hitler]. Algemeen Handelsblad, 20-04-1944.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000047297:mpeg21:a0003
Gerard Wijdeveld. Bij een verjaardag - 20 april 1944. [Lofdicht op Adolf Hitler]. Limburger Koerier, 29-04-1944.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010329331:mpeg21:a0055
Gerard Wijdeveld. Daar en hier. [Gedicht]. Storm. Blad der Nederlandsche SS, 26-01-1945.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110529640:mpeg21:a0018
d'E. Poëzie-avond. Kunst en Cultuur. Het Parool, 03-02-1945.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIOD05:000142741:mpeg21:a0015

naar boven

NN. Volksvergiftigers onschadelijk gemaakt. [Over arrestatie Henri Bruning, Ernst Voorhoeve, Chr. de Graaff en Gerard Wijdeveld]. Het Parool, 19-07-1945.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIOD05:000146283:mpeg21:a0014
NN. Straf voor Letterkundigen. De Waarheid, 10-08-1945.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010851105:mpeg21:a0042
NN. Gerard Wijdeveld voor het tribunaal. De Tijd, 11-12-1946.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011201739:mpeg21:a0036
NN. Gerard Wijdeveld voor het tribunaal. De Tijd, 12-12-1946.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011201740:mpeg21:a0026
NN. Gerard Wijdeveld voor het tribunaal. Algemeen Handelsblad, 12-12-1946.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000045799:mpeg21:a0025
NN. Gerard Wijdveld [sic!] tot veroordeeld tot 2 jaar interneering. Nieuwsblad van het Zuiden, 27-12-1946.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010770577:mpeg21:a0004

Nico Verhoeven. Nieuwe verzen van Gerard Wijdeveld. De Tijd, 16-11-1955.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011203145:mpeg21:a0052
Paul Haimon. Gerard Wijdeveld als dichter terug. Limburgsch Dagblad, 08-02-1956.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010419146:mpeg21:a0123
Herman Hofhuizen. Op de man af. dichter en leraar. De Tijd De Maasbode, 31-01-1959.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011234758:mpeg21:a0160

Theo Bijvoet, S.A.J. van Faassen, Daniel de Lange, Kees Nieuwenhuijzen en Harry Scholten. De Gemeenschap (Schrijversprentenboek 24). Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, Den Haag 1986.
http://www.dbnl.org/tekst/bijv001geme01_01/index.php
Frank van den Bogaard. Een stoottroep in de letteren. 'Groot Nederland', de SS en de Nederlandse literatuur (1942-1944). Stichting Bibliographia Neerlandica, 's-Gravenhage, 1987. Blz. 56

J. van Oort. Gerard Wijdeveld (1905-1997). Trouw, 10-02-1997.
https://www.trouw.nl/home/gerard-wijdeveld-1905-1997-~a7ddba19/

Boeken, brieven en/of materiaal van, over en/of aan Gerard Wijdeveld bevinden zich in:

British Library, Londen
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen
Koninklijke Bibliotheek, Brussel
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen
Literatuurmuseum, Den Haag
NIOD, Amsterdam
Poëziecentrum, Gent
Poëziecentrum Nederland, Nijmegen

naar boven

---

  Deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:



Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners

© De Nederlandse Poëzie Encyclopedie, 2017