versie: 14-12-2016 - redacteur: Bart FM Droog
Biografie | Dichtbundels |Bloemlezingen | Google | Bronnen

H.N. Werkman Geboren te: Leens, 29-04-1882 Gestorven te: Bakkeveen, 10-04-1945 Volledige naam: Hendrik Nicolaas Werkman Naamsvarianten: H. Werkman; Hendrik Werkman Pseudoniemen: Farao Foto: H.N. Werkman Bron: Oorlogsgravenstichting

Zie ook: Groninger dichters

Drukker, vormgever, beeldend kunstenaar, dichter

Levensloop | De Blauwe Schuit | Arrestatie en moord | Over Werkman

Zoon van Klaas Jacob Werkman (1847-1891), veearts van beroep, en Grietien Alingh Louwes (1850-1931). Werkman is de middelste van drie broers, tussen Pieter Jacob (1880-1963) en Martinus Hendrikus (1884-1953). Hij huwt in 1909 met Jans Cremer (1885-1917). In dit huwelijk worden twee dochters en twee zonen geboren; Na de dood van z'n eerste vrouw, die aan een hersenbloeding overleed, hertrouwt hij in 1918 met Pieternella Johanna Margaretha (Nell) Supheert (1888-1979). Uit dit huwelijk, dat in 1930 eindigt in een echtscheiding, ontspruit één zoon. In 1936 trouwt H.N. Werkman met Margaretha Cornelia (Greet) van Leeuwen (1898-1990).

Hendrik Werkman brengt de eerste tien jaar van zijn leven in Leens, Noord-Groningen, door. Na de dood van de vader verhuist het gezin via Assen naar Groningen, waar hij in 1896 de Rijks-HBS bezoekt en lid wordt van reciteervereniging Demosthenes. Wegens tegenvallende schoolresultaten haalt z'n moeder hem van school; in 1900 gaat hij aan de slag bij drukkerij-uitgever-boekhandelaar Borgesius in Sappemeer.

Van 1903 tot in 1907 is hij werkzaam als journalist, bij het Dagelijksch Advertentieblad en later bij de Nieuwe Groninger Courant. Sommige stukken schrijft hij met z'n broer Martinus en hun vriend Hendrik Benes onder het pseudoniem Farao.

naar boven

In 1907 stopt hij met de journalistiek en treedt in dienst bij drukkerij Knoop in Wildervank. Een jaar later begint hij z'n eigen drukkerij in Groningen-stad. Het bedrijf is eerst gevestigd aan de Peperstraat 5 en verhuist in 1912 naar de Pelsterstraat 31-33. Rond 1920 heeft hij ongeveer zevenentwintig personeelsleden in dienst.

In 1917 begint hij met schilderen. Twee jaar later wordt hij, net als zijn broer Piet, lid van de Groninger Kunstkring De Ploeg.

Als in 1922 zijn bedrijf bijna failliet gaat, moet hij het pand aan de Pelsterstraat verkopen. Hij vestigt zich vervolgens op twee verdiepingen van een pakhuis aan de Lage der A 13. Daar maakt hij zijn eerste 'druksels' op een handpers. Inkomsten uit het commerciële drukwerk - dat hij onder andere verzorgt voor de op Hoge der A 13 gevestigde puddingfabriek van de broer van J.B. Charles - stellen hem in staat ook als kunstenaar actief te zijn.

In 1923 treedt Werkman toe tot het bestuur van De Ploeg en neemt zitting in de ‘publiciteitscommissie’ van het gezelschap. Ook exposeert hij meerdere malen. Van september 1923 tot november 1926 geeft hij het avant-garde-periodiek The next call uit, dat opvalt door zijn kenmerkende typografie. In 1926-1927 gaat zijn bedrijf bijna weer failliet, maar hij weet te overleven. Meer exposities van zijn schilderijen en druksels volgen, onder meer in Amsterdam, Parijs en Lodz (Polen).

naar boven

De Blauwe Schuit

Eind 1940 ontmoet Werkman de predikant August Henkels (1906-1975). Het Werkmanarchief: "Henkels heeft samen met Adri Buning (1896-1948) en Ate Zuithoff (1912-2009) het collectieve uitgeverspseudoniem De Blauwe Schuit aangenomen om het gedicht 'Het jaar 1572' van Martinus Nijhoff te laten herdrukken. Werkman wordt gevraagd voor het drukwerk. Daarna volgt, tot in 1944, een reeks van in totaal veertig uitgaven van De Blauwe Schuit."

De werken, veelal rijmprenten, verschijnen doorgaans in kleine oplages. Een van de grotere werken is:

Chassidische legenden. Een suite. Van H.N. Werkman [met teksten van M. Buber ; met inleidende tekst en commentaar door F.R.A. Henkels]. De Blauwe Schuit, [Groningen], 1941 [=1942-1943]. 2 delen ([26]p., [20]p. pl). Oplage van 20 genummerde ex. Bevat suite I en II. Bibliografische referentie: De Jong 144. Diverse herdrukken vanaf 1982. Online op: https://www.kb.nl/de-chassidische-legenden

De werken van de Blauwe Schuit waren vanwege de bijzondere vormgeving en illustraties zeer gewild bij verzamelaars. Werkman was in 1944 ook de drukker en vormgever van een aantal uitgaven van de clandestiene uitgeverij In agris occupatis, die gerund werd door J.B. Charles, A. Marja en Willem Overbeek.

naar boven

Was dit verzetswerk?

Sjoerd van Faassen (Koninklijke Bibliotheek): "De journalist en schrijver H.M. van Randwijk deed tijdens de oorlog in het verzetsblad Vrij Nederland het merendeel van de clandestien uitgegeven bundeltjes die niet expliciet tot verzet opriepen af als 'esthetische ijdeltuiterij'. Ook de dichter Klaas Heeroma, zelf actief met zijn uitgeverijtje In Signo Piscium, zag achteraf weinig heldhaftigs in de meeste clandestiene uitgaafjes en verdacht zijn collega-uitgevers ervan dat ze die vooral om zakelijke redenen publiceerden.

De argwaan van Van Randwijk en Heeroma had stellig enige grond, want zelfs Werkman leek niet vrij van commerciële bijbedoelingen met De Blauwe Schuit. Half 1944 schreef hij aan Ate Zuithoff (...): 'Je kunt per saldo ook te veel hooi op de vork nemen en niets anders gaan doen dan omslagjes drukken maar daar voel ik toch niet bijster veel voor. Wij moeten de B.S. [Blauwe Schuit] niet in gevaar brengen en daarvoor bestaat wel gevaar. De uitgevers komen bij legio te voorschijn en om daar alleen wat aan te verdienen zonder je hart er aan te verpanden doe ik liever niet om zooveel mogelijk tijd te houden voor het drukken van de unica die ook hun geld opbrengen met weinig moeite'.

Dat clandestiene uitgaven vooral een commercieel doel dienden, blijkt uit de vaak hoge prijs die ervoor gevraagd werd, daarbij gebruikmakend van de schaarste aan boeken. "

naar boven

Arrestatie en moord

Werkmanarchief: "Op 13 maart [1945] wordt Werkman gearresteerd door de Sicherheitsdienst (SD), mogelijk op verdenking van het maken van illegaal drukwerk. De drukkerij en het woonhuis worden grotendeels leeggehaald en de in beslag genomen schilderijen en druksels worden meegenomen naar het Scholtenshuis, het hoofdkwartier van de SD aan de Grote Markt. Henkels, die bij Werkman logeert, wordt dezelfde dag gearresteerd. Beiden worden van het Scholtenshuis overgebracht naar het Huis van Bewaring in Groningen."

Een Nederlandse SD-er merkte tijdens zijn naoorlogse verhoor op dat het in beslag genomen artistieke drukwerk "van Duits standpunt gezien politiek niet belangrijk was"; de SD'er had er zich "dan ook over verwonderd dat Werkman behoorde tot de slachtoffers die doodgeschoten moesten worden."

De moord op Werkman berust op een cynische speling van het lot. Hij zou de oorlog waarschijnlijk overleefd hebben, als niet een andere gevangene, die wel op de dodenlijst stond, ontsnapt was.

naar boven

In de laatste dagen vóór de komst van de Canadezen was de SD in Groningen bezig om alle gevangen verzetsstrijders heimelijk te liquideren, op verlaten plaatsen in Drenthe en Friesland, in groepjes van tien. Jack Kooistra: "Kunstmest- en veevoerhandelaar Harm Schurenga uit Enumatil, die plaatselijk OD-commandant was en onderduikers verzorgde, was een van de tien mannen die in de nacht van 8 op 9 april 1945 uit de cellen van het Groningse Huis van Bewaring waren gehaald om onder leiding van SD’er Robert Lehnhoff in de buurt van Bakkeveen te worden doodgeschoten. Hij wist zich echter los te wringen en toen de vrachtauto bij een scherpe bocht langzamer moest rijden, nam hij de benen. Ondanks een achtervolging en een zoektocht van anderhalf uur bleef hij uit handen van de Duitsers."

Omdat het intussen al licht was geworden keerde de SD-vrachtwagen terug naar Groningen terug. Daar vertelden ze niet dat een gevangene was ontsnapt, maar dat ze autopecht hadden gekregen.

Bron: Oorlogsgravenstichting

Kooistra: "De volgende nacht werden de gevangenen opnieuw richting Bakkeveen gereden. Werkman was aangewezen als plaatsvervanger voor de ontsnapte Schurenga." Bij de Nije Drintsewei schoot de Nederlandse SD-er Pieter Schaap (1902-1949) de tien mannen één voor één door het hoofd.  Werkmanarchief: "Bij de bevrijding van Groningen wordt op 15 april het Scholtenhuis verwoest. Daarbij gaan de in beslag genomen schilderijen en druksels verloren. Op dezelfde dag worden Werkman en de andere slachtoffers opgegraven uit het massagraf op het Mandeveld. Op 17 april wordt hij herbegraven op de begraafplaats van Bakkeveen."

naar boven

Deze biografische schets is hoofdzakelijk gebaseerd op:

Stichting H.N. Werkman
http://www.werkmanarchief.nl/
Sjoerd van Faassen. Het bijzondere boek in de Tweede Wereldoorlog. Webexpositie Private Press. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, 2010.
https://www.kb.nl/themas/boekkunst-en-geillustreerde-boeken/private-press/het-bijzondere-boek-in-de-tweede-wereldoorlog
Jack Kooistra. Werkman, Hendrik Nicolaas. WO2 slachtoffers.nl, 31-07-2014.
http://www.wo2slachtoffers.nl/bio/56586/Werkman-Hendrik-Nicolaas.htm

naar boven

Over H.N. Werkman

NN. H. N. Werkman. Drukker-schilder, Groningen. Catalogus tentoonstelling Stedelijk Museum Amsterdam, 24 november tot 17 december 1945. [Met bijdragen van Hendrik de Vries en A.J. Zuithoff]. [Amsterdam] : [Stedelijk Museum], [1945]. 16, [32] p.

[F.R.A. Henkels]. Over de nagedachtenis van onzen vriend H.N. Werkman. [Henkels], [Heerenveen], [1945]. [8]p. Bevat fragment van een brief van Werkman, in facsimile.

[F.R.A. Henkels]. Logboek van de Blauwe Schuit. [Ill. van H.N. Werkman]. Balkema, Amsterdam, [1946]. 48, [8] bl. pl. Oplage van 500 exemplaren. Herdruk bij Stichting Folkingestraat Synagoge, [Groningen], 1982, 48, [16] p. pl.

Gildewart Vordemberge, Hendrik de Vries, H.L.C. Jaffé. Werkman. [S. Gouda Quint ; Brouwer], [Arnhem], [1949]. [8] p., [25] p. pl. Bevat: 1. Gildewart Vordemberge. Werkman painter (1882-1945); [transl. from the German]. 2. Hendrik de Vries. Werkman, a biographical note; [transl. from the Dutch]. 3. H.L.C. Jaffé . Abstract art, incomprehensible?; [transl. from the Dutch].

Hendrik Nicolaas Werkman. [Katalog Margot Fürst ... et al.] Städtische Kunstgalerie, Bochum, [1961]. [119] p. Catalogus tentoonstelling Städt. Kunstgalerie Bochum, 21 okt. 1961-25 dec. 1961.

NN. H. N. Werkman, 1882-1945. Stedelijk Museum, Amsterdam, [1962]. [40]p. Catalogus nr. 292. Tentoonstellingscatalogus van druksels gelegenheidsdrukwerk, etc. in het Stedelijk Museum Amsterdam 2 februari - 5 maart 1962

Hans van Straten. Hendrik Nicolaas Werkman. De drukker van het paradijs, Meulenhoff, Amsterdam, 1963. X, 284 p., [49] p. pl Bevat teksten van H. N. Werkman, blz. [225]-274. 2de vermeerderde druk 1963, X, 284 p., [51] p. pl. 3de herz. en vermeerderde druk 1980, X, 293 p., [55] p. pl. 4de druk bij Rap, Amsterdam, 1995, X, 293 p., [68] p. pl.

naar boven

Hot printing. Catalogue of the 'druksel' prints and interim catalogues of general printed matter lithographs, etchings, woodcuts, typewriter compositions and paintings by Hendrik Nicolaas Werkman. Edited by Jan Martinet; introd. by W. Sandberg ; English transl. [from the Dutch] by James Brockway. Stichting H.N. Werkman, Amsterdam, 1963. XX, 218 p. Rugtitel: Hendrik Nicolaas Werkman. Tekst gedeeltelijk ook in het Engels. Uitg. in samenwerking met het Stedelijk Museum Amsterdam. Catalogus van druksels en voorlopige catalogi van gebruiksdrukwerk, litho's, etsen, houtsneden, tiksels en schilderijen van Hendrik Nicolaas Werkman. Met lijst van werken van en over en gereproduceerd werk van Werkman.

Tentoonstelling van druksels en schilderijen van H.N. Werkman uit Gronings bezit, t.g.v. het 100-jarig bestaan van de Rijks HBS georganiseerd door de reünie-commissie [in het] Gronings Museum voor Stad en Lande, 23 september - 7 oktober 1964. [introd.: H.W. van Os]. [S.n.], [s.l.], 1964. [20]p.

H.W. van Os. H. N. Werkman. Uitgegeven ter gelegenheid van de Werkmantentoonstelling in het Instituut voor de kunstgeschiedenis van de Rijksuniversiteit te Groningen ... 1965. Niemeijer, Groningen, [1965]. 62 p.

H.N. Werkman Brieven van H. N. Werkman 1940-1945 Verzorgd door J. Martinet. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1968. 197p. Privé-domein nr. 10. Bevat ook een lijst van zijn werken met verwijzing naar de brieven, waarin zij vermeld worden. 3de druk 1995.

naar boven

Dick Dooijes. Hendrik Werkman. Meulenhoff, Amsterdam, 1970. 23 p., [iv] bl., 24 p. pl. Beeldende kunst en bouwkunst in Nederland.

H. N. Werkman. Typographies and poems. Whitechapel Art Gallery, Whitechapel High Street, London e1 7qx, 4 November-21 December 1975. [Compilation by ?]. [Whitechapel Art Gallery], [London], [1975]. 15p.

The next call. Aavant-garde geschriften van Hendrik Werkman, uitgegeven van september 1923 tot november 1926 in Groningen. [Samenstelling] Jan Martinet. Reflex [etc.]., Utrecht , 1978. Facs. van de 9 dln van Werkman's "The next call", en 1 manifest; met tekstboekje, getiteld: "De roepstem van Werkman. Een studie over Hendrik Werkman en The Next Call door Jan Martinet, waaraan toegevoegd een beschrijving van de afleveringen met varianten, een biografie en een bibliografie; en een vertaling van alle teksten in het Engels". Het geheel in map. Herdruk in 1995 bij Swertz, Utrecht, oplage 600 ex.

Jan Martinet. De schilder Hendrik Werkman. [Voorwoord Frans Haks]. Martini Pers, Groningen, 1982. 96p. Ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in het Groninger Museum, van 27-11-1982 tot 2-1-1983.

M.H. Werkman en A. Marja. Herinneringen aan H. N. Werkman. [Samenstelling Jan Praas?]Sjaalmanpers, Utrecht-Bunnik, 1985. 21p. Klein literair museum deel 6. Oplage van 115 exemplaren, genummerd 1-100 en I-XV..

Fie Werkman. Herinneringen aan mijn vader Hendrik Nicolaas Werkman. Wolters-Noordhoff / Forsten, Groningen, 1987. 128p. Hedruk bij Forsten, Groningen, 1994.

NN. Drukker van het paradijs. [Foto's: Olga Beumer]. De Marne, Leens, 1989. [24]p. Uitgegeven ter gelegenheid van de onthulling van een gedenkteken bij het geboortehuis van Hendrik Nicolaas Werkman op zijn honderdzevende geboortedag, 29 april 1989. Vermelding op omslag: Een hommage aan Hendrik Nicolaas Werkman.

naar boven

Het verborgen woord. Drukken van Hendrik Nicolaas Werkman en andere clandestiene publikaties uit de collectie ... [Samenstelling: Marieke van Delft, Reinder Storm, Kees Thomassen; foto's: Tom Thijs]. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, 1995. 48p. Tentoonstellingscatalogi en -brochures van de Koninklijke Bibliotheek 51. Catalogus van de tentoonstelling gehouden in de Koninklijke Bibliotheek van 11 mei t/m 21 juli 1995.

H.N. Werkman. De volledige brieven aan Ate en Wiea. Met inleiding door Ate Zuithoff ; annotatie door Cees Hofsteenge en Ate Zuithoff. Swertz, Utrecht, 1995. 103p. Rugtitel: De volledige brieven aan Ate en Wiea Zuithoff. Omslagtitel: Brieven aan Ate en Wiea Zuithoff. Met 'Beschrijving van De Blauwe Schuit-uitgaven': p. 97-102.

[Armando ... et al]. Het Werkmanmonument door Armando. [foto's: Nico Jesse ... et al.]. Centrum Beeldende Kunst, Groningen, 1995. 39p. Uitg. t.g.v. de onthulling van het Werkmanmonument op de Heresingel te Groningen op 15 december 1995.

naar boven

Schepelingen van De Blauwe Schuit. Brieven van Bertus Aafjes, K. Heeroma, M. Nijhoff, S. Vestdijk en Hendrik de Vries aan F.R.A. Henkels, 1940-1946. Bezorgd door Gillis Dorleijn, Sjoerd van Faassen en Ageeth Heising ; [red.: Sjoerd van Faassen ... et al.]. Letterkundig Museum / Lubberhuizen [distr.], Den Haag / Amsterdam, [2003]. 338p. Achter het boek nr. 36.

Alston W. Purvis. H. N. Werkman. De drukpers als schildersgereedschap. [Vert. uit het Engels: Willemien Werkman; bew.: Paul Krijnen]. Atrium, [Rijswijk], 2004. 112p. Uitgave in opdracht van Elmar. Vertaling van: Struggling is not useless. King, London, 2004.

Dieuwertje Dekkers, Jikke van der Spek, Anneke de Vries. H. N. Werkman. Het complete oeuvre. [tekstred.: Els Brinkman]. NAi Uitgevers / : Stichting H.N. Werkman, Rotterdam / [Groningen], 2008. 479 p., [58] p. pl . Ook verschenen in cassette als luxe editie in een oplage van 250 genummerde exemplaren, de cassette bevat tevens: H.N. Werkman. 'Acrobatische toeren met lettermateriaal', facsimile-uitg. van negen druksels, met de hand genummerd, gelijk aan de gelimiteerde editie van het boek.

Hendrik Nicolaas Werkman. Brieven rond De Blauwe Schuit (1940-1945). Bezorgd en van annotaties voorzien door Frans R.E. Blom, Willem van Koppen en Mieke van der Wal. : SUN, Stichting H.N. Werkman, Nijmegen / [Groningen] , 2008. 2 dl. (672, 576 p.) "Deze publicatie is een geannoteerde editie van de gehele achterhaalde correspondentie van Werkman en zijn correspondenten, waaronder August Henkels, Ate Zuithoff, Willem Sandberg, toenmalig directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam en Paul Guermonprez, docent aan de Haagse academie. De brieven bevatten informatie over de werkwijze van de kunstenaar en het reilen en zeilen van De Blauwe Schuit."

naar boven

Jan Henk Hamoen. Het schip der zotten. Een theologisch-culturele plaatsbepaling van de theoloog August Henkels (1906-1975) toegespitst op zijn verhouding tot de drukker Hendrik Nicolaas Werkman (1882-1945) en de schrijver Simon Vestdijk (1898-1971). Skandalon, Vught, 2010. 342 p., [8] p. pl. Proefschrift Protestantse Theologische Universiteit Utrecht - Kampen - Leiden. Met samenvatting in het Duits.

H. N. Werkman 1882-1945 leven & werk. Redactie: Anneke de Vries, Jikke van der Spek, Doeke Sijens, Mariëtta Jansen ; met bijdragen van: Doede Hardeman, Mariëtta Jansen, Ronald Ohlsen, Henk van Os, Doeke Sijens, Jikke van der Spek, Han Steenbruggen, Anneke de Vries, Peter Vroege (boekconcept), Mieke van der Wal, Martin Werkman, Claartje Wesselink. Groninger Museum / WBOOKS, Groningen / Zwolle, [2014]. 254p.

3 generaties Werkman. Hendrik Werkman - Tap Werkman - Arne Werkman. Tekst en redactie: Paulo Martina, Annemieke Keizer-Sloff ; met medewerking van: Marieke Langhout; foto's: Paulo Martina tenzij anders vermeld; familiefoto's: archief Tap Werkman. Bornmeer, [Gorredijk], [2014]. 223p. Uitgave naar aanleiding van een tentoonstelling in Museum Dr8888.

naar boven

Barbara Stok De omslag H.N. Werkman wordt kunstenaar Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, [2015]. [64]p. Initiatief van het Groninger Museum Strip

Voetsporen Fie Werkman & haar vader Hendrik Nicolaas Werkman Redactie: Doeke Sijens Kleine Uil, Groningen, [2015]. 110p.

Martin Werkman en Lenny Bulthuis. Het geboortedorp van de broers Werkman Leens omstreeks 1890 Redacteur / Bezorger / Tekstuitgever: Dick Ronner. Uitgeverij Vliedorp, [Houwerzijl], 2015 . 47p. Oplage van 250 exemplaren.

naar boven

Dichtbundels:
[alleen werken van 6 of meer pagina's zijn opgenomen]

H.N. Werkman was vooral als vormgever en drukker werkzaam. Onderstaande werken bevatten gedichten van Werkman.

J. Wiegers, J. Altink, H.N. Werkman. Teekening. Bijschrift J. Hansen. "De Ploeg", Groningen, 1924. 19 ongenummerde bladen. Bevat tekeningen en gedichten.

Zwart-wit-boek. Groninger Kunstkring De Ploeg, [Groningen], 1936. 10 ongenummerde bladen. Bevat onder andere: De herfst is een pleidooi, en: Somire mare maksi van H.N. Werkman. Bevat tevens 2 originele lino-sneden van J. Jordens en van B. Walrecht, een houtsnede door Jan Altink en een tekening van Hendrik de Vries.

Preludium, [Werkman], [Groningen], 1938. 20pp. Een afwisseling van teksten en illustraties in de vorm van druksels en houtsneden. Facsimile-herdruk bij Reflex, Urecht, 1982. [20]p.

Hans van Straten Hendrik Nicolaas Werkman. De drukker van het paradijs, Meulenhoff, Amsterdam, 1963. X, 284 p., [49] p. pl Bevat teksten van H. N. Werkman, blz. [225]-274. 2de vermeerderde druk 1963, X, 284 p., [51] p. pl. 3de herz. en vermeerderde druk 1980, X, 293 p., [55] p. pl. 4de druk bij Rap, Amsterdam, 1995, X, 293 p., [68] p. pl.

H. N. Werkman. Typographies and poems. Whitechapel Art Gallery, Whitechapel High Street, London e1 7qx, 4 November-21 December 1975. [Compilation by ?]. [Whitechapel Art Gallery], [London], [1975]. 15p.

H. N. Werkman. Teksten [verz. aangevuld door Ate Zuithoff; ontwerp, fotografie: Esther Kokmeijer]. Stichting "De Roos", Utrecht, 2003. 108p. Opl. van 175 genummerde ex. Deels eerder verschenen in: Hendrik Nicolaas Werkman, de drukker van het paradijs (Meulenhoff, 1963)

naar boven

Bloemlezingen:

Poëzie van H.N. Werkman is in deze bloemlezingen aangetroffen:

De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw. Bert Bakker, Amsterdam, 1979.

De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw. Bert Bakker, Amsterdam, 1987 (8e herziene druk).

De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw. Bert Bakker, Amsterdam, 1996 (10e herziene druk).
In Liefde Bloeyende. Bert Bakker, Amsterdam, 1998.

Komrij's Nederlandse poëzie van de 19de t/m de 21ste eeuw in 2000 en enige gedichten. Bert Bakker, Amsterdam, 2004.

Zieteratuur. Passage, Groningen, 2010.

naar boven

Bronnen

Afkortingen: KBr en KBDH - Koninklijke Bibliotheek Brussel resp. Den Haag; LR - Lectuur Repertorium; PCG en PCNL - Poëziecentrum Gent resp. Nederland; s.n. / s.l. / s.a. - sine nomine / loco / anno = zonder naam [van uitgeverij] / plaatsnaam / jaartal.

* Portretfoto en foto van Werkmans graf: Oorlogsgravenstichting, 2016.
https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/169651/hendrik-nicolaas-werkman

F.P. Huygens. H.N. Werkman. Algemeen Handelsblad, 18-12-1945.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000043297:mpeg21:a0015
Eric Bos. Adam in ballingschap. Werkmans verlangen naar het aardsch paradijs. Nieuwsblad van het Noorden, 17-11-1995,
Stichting H.N. Werkman
http://www.werkmanarchief.nl/
DBNL: H.N. Werkman
http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=werk004
Gemeente De Marne: H.N. Werkman
https://www.demarne.nl/vrije_tijd_en_recreatie/geschiedenis_van_de_marne/h.n._werkman
Historici.nl: Werkman, Hendrik Nicolaas (1882-1945)
http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn2/werkman
Dirk de Jong (red.). Het vrije boek in onvrije tijd. Bibliografie van illegale en clandestiene bellettrie. Ingeleid door H. de La Fontaine Verwey en Gerrit Kamphuis. Sijthoff, Leiden, 1958. Omvang: 341 p., [8] p. pl. Colofon: "Dit boek werd gezet uit de Times New Roman, volgens het typografisch ontwerp van Johan H. van Eikeren, gedrukt in 600 ex. op houtvrij gevergeerd papier..."Herdruk bij: Interbook International, Schiedam 1978.
Integraal op: http://www.dbnl.org/tekst/jong012vrij01_01/
Ab Visser. 't Peerd van Ome Loeks. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1970. 109p.
Index van het boek (samenstelling NPE, 2014)
Uitgeverij Lubberhuizen: De Blauwe schuit.2003
http://www.lubberhuizen.nl/schepelingen-van-de-blauwe-schuit
Herman Sandman. Arcadia der Poëten. Het literaire leven in Groningen 1945-2005. Uitgeverij Passage, Groningen, 2008.
Sjoerd van Faassen. Het bijzondere boek in de Tweede Wereldoorlog. Webexpositie Private Press. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, 2010.
https://www.kb.nl/themas/boekkunst-en-geillustreerde-boeken/private-press/het-bijzondere-boek-in-de-tweede-wereldoorlog
Loe de Jong. Laatste moorden van de SD. (BG-Leeuwarden: Sententie inz. R. W. Lehnhoff (30 mei 1949), nl.vk.d.10b-2.7.3. Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. 
http://resolver.loedejongdigitaal.nl/nl.vk.d.10b-2?view=html&q=werkman#nl.vk.d.10b-2.7.3
René ten Dam. De graven van gefusilleerde oorlogsmisdadigers in Groningen. Dodenakkers.nl, 09-07-2009.
http://www.dodenakkers.nl/oorlog/verzwegen/46-groningen.html
Jack Kooistra. Werkman, Hendrik Nicolaas. WO2 slachtoffers.nl, 31-07-2014.
http://www.wo2slachtoffers.nl/bio/56586/Werkman-Hendrik-Nicolaas.htm

Boeken, brieven en/of materiaal van, over en/of aan H.N. Werkman bevinden zich in:

British Library, Londen
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen
Groninger Archieven, Groningen
Koninklijke Bibliotheek, Brussel
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen
Literatuurmuseum, Den Haag
Poëziecentrum, Gent

naar boven

deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:

Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners

© De Nederlandse Poëzie Encyclopedie, 2013-2016