Maarten Vrolijk - Nederlandse Poëzie Encyclopedie

versie: 18-11-2015 - redacteur: Bart FM Droog
Biografie | Dichtbundels |Bloemlezingen | Google | Bronnen

Maarten Vrolijk

Geboren te:
Scheveningen, 14-05-1919
Gestorven te:
Den Haag, 07-02-1994
Volledige naam:
Maarten Vrolijk
Naamsvarianten:
Maarten Vroolijk; M. Vrolijk.
Pseudoniemen:
Geert ter Duyn, Berten Duineveld,
Max de Jonge [ook gespeld als Max
de Jonghe].

6 Juli 1960. Debat in Tweede Kamer. Maarten Vrolijk aan het woord.
Bron: Nationaal Archief Fotocollectie Anefo

Politicus, journalist, dichter en jeugdboekenschrijver.

Zoon van Hendrik David Vrolijk (Scheveningen, 1887-?) en Gerritje de Ruiter (Rotterdam, 1892-?). Huwde in 1947 met Gertrude (Truus) Teerink. Uit dit huwelijk werden twee dochters en een zoon geboren.

Maarten Vrolijk was afkomstig uit een oud Schevenings vissersgeslacht. Zijn vader werkte als vrachtschipper en scheepsagent. Hij volgde de H.B.S. (1931-1936) en werkte als leerling-journalist bij het christelijk-historisch dagblad De Nederlander, van 1936 tot 1938. In 1940 deed hij staatsexamen gymnasium. Daarna studeerde hij rechten te Leiden.

Vrolijk debuteerde op zeventienjarige leeftijd met gedichten in het christelijke literaire tijdschrift De Werkplaats. Daarna volgden gedichten in Het Korenland (1937), De Gemeenschap en Opwaartsche Wegen. In De Nieuwe Gids (1939) publiceerde hij verhalend proza. Hij publiceerde voor en in het begin van de Tweede Wereldoorlog ook (apolitieke) verzen in de literaire katholiek-fascistische tijdschriften Veertien dagen en Aristo. Bij Aristo was hij tot in de zomer van 1941 redacteur.

Vrolijk verklaarde in 1982 daarover: 'Voor wat ik in de oorlog heb geschreven, ongeacht waar het heeft gestaan, wens ik mij niet te schamen op enigerlei wijze.' Dit aan het slot van een uitvoerig interview¹ over zijn literaire carrière (1936-1945).

In de meidagen van 1940 was Vrolijk dienstplichtig militair:

Op 10 mei 's morgens werden we gewekt in een oude Haagse school, die als kazerne diende. De eerste oorlogsdagen was het tirailleren tegen het vliegveld Valkenburg in Zuid-Holland. De laatste twee dagen werd het onderdeel teruggenomen naar Den Haag, ter bewaking van de stad tegen verraders en dergelijke. Op 14 mei stonden we klaar om naar Rotterdam te vertrekken. Maar dat ging die dag niet door, want er was “iets in Rotterdam”.

De volgende dag hebben we er puin geruimd. Twee nachten hebben we in het park geslapen. De gesneuvelde mariniers van de Willemsbrug waren daar op elkaar gestapeld. Ik zag mensen met afgehakte hoofden of met afschuwelijke verminkingen.'

Maarten Vrolijk, 1982.¹

Circa 1944 droeg Maarten Vrolijk voor bij clandestiene poëziemiddagen, die door de clandestiene en bibliofiele uitgever Dirk de Jong ² in Den Haag georganiseerd werden. Ook Louis Th. Lehmann trad bij die middagen op, al is het onbekend of ze elkaar daar ontmoet hebben.

Links: scan van Hofdroom, 1944
Bron: Antiquariaat Booked, 2012

Uit Lisette Lewins Het clandestiene boek¹:

"Van Vrolijk [...] is in bezettingstijd vrij veel clandestien gedrukt. Dirk de Jong, die hij persoonlijk goed heeft gekend, noemt hem dertien keer. Zelf heeft De Jong in zijn Herbergreeks twee bundeltjes van hem uitgegeven: Het Wantij en Asthariaal. Aldert Witte van Het Draaiorgelboek gaf in zijn Uylenspiegelpers van Vrolijk het bundeltje Vandaag uit.

Met een vriend van de vooroorlogse hockeyclub, Max Loot, zoon van de directeur van Uitgeverij Leopold en een andere vriend, Han Boomsma, richtte hij [Maarten Vrolijk] een eigen clandestien uitgeverijtje op, de Mahamapers; hun drie voornamen. Boomsma's familie had een drukkerij op Goeree-Overflakkee.

Met een andere kennis, Anton Deering³, uit Delft, destijds een idealistische katholieke onderwijzer, tot voor kort toneelredacteur van het Algemeen Dagblad, stichtte hij ook al een clandestien uitgeverijtje. De Heggewinde, dat twee boekjes op zijn naam heeft staan: Verboden droomen van Geert ter Duyn [pseudoniem van Maarten Vrolijk] zelf, uit 1944 en volgens Vrolijk ook een bundeltje van Koos van Doorne, dat niet bij De Jong te vinden is. 'Later heb ik,' zegt Vrolijk, 'de naam heggewinde wel eens in een flora opgezocht, maar hij stond er niet in. Volgens mij moest het een mooie bloem zijn.'

Naar aanleiding van Vandaag, dat in 1943 verscheen in een oplage van honderd fraai gedrukte genummerde boekjes, gedateerd 1940 kreeg Vrolijk, zegt hij, een man over huis die namens de recherche van de Kultuurkamer naar die boekjes kwam informeren. 'Ik zei: "Dat boekje is in 1940 uitgegeven en verder weet ik er niks van." Daarna ben ik overgestapt op schuilnamen. Ik had nogal veel vrije tijd. Ik dwaalde veel in de duinen. Zo kom je op namen als Ter Duyn en Duineveld.'"

² Dirk de Jong stelde na de oorlog een bibliografie op van alle clandestiene boeken.

³ Anton Deering was redacteur geweest van het katholiek-fascistische tijdschrift Veertien Dagen (1939). Na de oorlog was hij redacteur bij uitgeverij Elsevier, recensent en bloemlezer (met Dirk Coster stelde hij Religieuze poëzie (1949) samen.

Tegen het eind van de oorlog publiceerde hij een clandestiene bundel, waarvan de opbrengst ten goede kwam aan de hulp voor onderduikers.

Er is van hem één naoorlogs gedicht bekend. Dat verscheen op 3 mei 1947 in het dagblad Het Vrije Volk:

4 Mei 1945

Die avond heb ik weer gerucht vernomen.
Een man riep schor: Het is zo ver gekomen!
Ik liep de straat op; hees iemand een vlag?
Ik huiverde, ik kon het niet geloven —
maar ruisend-wijd ontplooide zich reeds boven
mijn hoofd de driekleur in de late dag.

Op 10 mei 1946 studeerde hij af in het Nederlands recht. Tot 1961 was hij werkzaam bij diverse kranten. In 1956 werd hij voor de PvdA lid van de Tweede Kamer. Kamerleden kregen destijds een jaarlijkse vergoeding 7500,- gulden [c. 24.000,- euro, omgerekend naar 2011]. Om zijn gezin te onderhouden combineerde hij enige jaren het Kamerlidmaatschap met het ('s nachts) leiden van de redactie van het Haags Dagblad. [4]

Hij was Kamerlid (1956-1963; 1967-1972), wethouder van Den Haag (1962-1965), minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk (1965-1966), Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland (1972-1984) en lid van de Raad van State in buitengewone dienst (1984-1989).

In 1968 verscheen het boek Vrolijk klimaat, samengesteld door Wim Hazeu, Jaap Meijer, Harry Scholten (themanumer van het tijdschrift Kentering, Nijgh en Van Ditmar, omvang 96 p.). Hierin werd gesuggereerd dat tal van auteurs in de jaren dertig 'fout' waren geweest - Jan Greshoff, H. Marsman, J. Slauerhoff en ook Maarten Vrolijk. Dit vanwege zijn medewerking aan Veertien dagen en Aristo.[5] Anne Wadman veroordeelde het boek in De Leeuwarder Courant met: "'Fout' en zelfs 'hartstikke fout' vind ik het dat de redactie van Kentering het hele nummer ostentatief ophangt aan de naam (subs. het woord) vrolijk".[6]

Het boekje zorgde voor een kleine rel, die Lisette Lewin zich in 1982 nog herinnerde.

Maarten Vrolijk was voorstander van een actieve cultuurpolitiek, die zich moest richten op bevordering van kunstzinnige vorming en artistieke ontwikkeling van de hele bevolking. Hij was de eerste minister van Cultuur (en sport) die zich regelmatig bij sportwedstrijden en kunstuitvoeringen vertoonde en daardoor grote bekendheid kreeg. [4]

Vrolijk was ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (5 december 1966) en grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau (24 mei 1984).

naar boven

Dichtbundels:
[alleen werken van 6 of meer pagina's zijn opgenomen]

Donker, Zon en Golven. Uitgeverij "Oisterwijk", Oisterwijk, 1940. 75p. Oplage 425 genummerde ex. Grotendeels eerder verschenen in Aristo.
Bespreking in De Tijd, 09-02-1941, door ? [Anton van Duinkerken?]
http://kranten.kb.nl/view/article/id/ddd%3A010492839%3Ampeg21%3Ap005%3Aa0094

Vandaag. Gedichten. d'Uylen-spieghel-pers, Santpoort. 1940 [=1943]. Omvang 16p. Colophon: "De gedichten uit dezen bundel werden gekozen uit een onuitgegeven manuscript "Zwerftochten tot vandaag!". Oplage van 105 genumm. ex. Bibliografische referentie: De Jong no. 913. Geantedateerd, ter omzeiling van de Duitse censuur.

In Mora. [Bigot & Van Rossum], Amsterdam, 1942. 35p. De Peperbus nr 6.
Onder redactie van Victor E. van Vriesland.

Verboden droomen. [Onder ps. Geert ter Duyn]. De Heggewinde [Anton Deering en Maarten Vrolijk], [Delft], 1944. 19p. Opl. van 100 genummerde ex. De Jong, 226.

Het leven wint. Miniaturen [onder pseudoniem Berten Duineveld]. Mahama-Pers [Han Boomsma, Max Loot] en Marten Vrolijk], ['s-Gravenhage], [1944]. 16p. Mahamapers no. 1. Oplage 54 genummerde ex. Clandestien. De Jong nr. 216.

Het wantij. [Herberg-reeks. No. 1]. [onder pseudoniem Geert ter Duyn]. [Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [1945]. 16p. Colophon: "Deze plaquette, ontstaan in het wantij van November en December 1944, verscheen in April 1945, als eerste nummer van de Herberg-reeks, typographisch verzorgd door Rinus van Haarlem [pseudoniem van M.H. Groenendaal Jr.], in een oplage van 100 exemplaren, genummerd van i-xv en van 16-100. De opbrengst komt geheel ten goede aan hen, die trachten zich aan slavernij te onttrekken." Gedrukt door A.W. Sijthoff's Uitgeversmij. N.V. te Leiden. Het vignet werd getekend door A.H. Stoppelenburg. Bibliografische referentie: De Jong no. 224.

Asthariaal. [onder pseudoniem Geert ter Duyn]. Asthariaal. [Dirk de Jong], ['s-Gravenhage], [1945]. 16p. [Herberg-reeks. No. 4]. Oplage 100 genummerde ex. Clandestien. De Jong nr. 223. Colophon: "Deze verzen, geschreven in December 1944, verschenen in April 1945 als vierde uitgave van de Herberg-reeks, typographisch verzorgd door Rinus van Haarlem [pseudoniem van M.H. Groenendaal Jr.], in een oplage van 100 exemplaren, genummerd van i-xv en van 16-100. De opbrengst komt geheel ten goede aan hen, die trachten zich aan slavernij te onttrekken." Gedrukt door A.W. Sijthoff's Uitgeversmij. N.V. te Leiden. Het titelvignet werd getekend door A.H. Stoppelenburg. Bibliografische referentie: De Jong no. 223.

Tusschen de stormen. [Verzen uit bezet gebied door Maarten Vrolijk]. Tusschen de stormen. Het sousterrain, [Rotterdam]. 1944 [=1945]. 12p. Oplage 1000 ex. Clandestien. De Jong nr. 820.
Colofon: "Verzen uit bezet gebied, bijeengebracht en uitgegeven door 'Het Sousterrain', tot opwekking en leniging in den vijfden herfst der verdrukking". Uitgeg. t.b.v. de organisatie 'De tweede Distributiestamkaart'. In het hetzelfde jaar verschenen nog twee drukken, waarvan de laatste na de bevrijding.
2de druk 1944 [=1945], 12p., oplage 1500 ex., De Jong nr. 821; 3de druk 1944 [=1945], 8p., oplage 2300 ex., de Jong nr. 822.

Hofdroom. Mahamapers [Max Loot en Maarten Vrolijk], ['s-Gravenhage], 1945. 16p. Mahamapers nr. 5. Oplage: 100 ex. Jaar van uitg. op omslag: 1944. Clandestien. De Jong nr. 912.

naar boven

Bloemlezingen:

Poëzie van Maarten Vrolijk is in deze bloemlezingen aangetroffen

Verzen. "Veertien dagen", Delft, 1939.

Nieuwe geluiden. Van Loghum Slarterus', Arnhem, 1941. (5de herz. druk).
Moderne Nederlandsche religieuze lyriek. De Tijdstroom, Lochem, [1942], 2de herziene druk.
Het Draaiorgelboek. d'Uylenspieghelpers, Santpoort, 1945.
Berijmd verzet. 1946 (2de druk).
Levende dichters. U.-M. "West-Friesland", Hoorn, 1946.

Spiegel van de Nederlandse poëzie. Dl. 3: 1940-1955. Meulenhoff, Amsterdam, 1954.
Spiegel van de Nederlandse poëzie door alle eeuwen. Dl. 3: 1940-1957. Meulenhoff, Amsterdam, 1957 (herziene 2e herziene druk).

Spiegel van de Nederlands poëzie 5. De hedendaagse dichters. Meulenhoff, Amsterdam, 1968.

Nieuwe geluiden. Sijthoff, Leiden, 1970 (6e herziene druk).

Jazz in poëzie: instant composers gedichten. Elsevier Manteau, Amsterdam/Brussel, 1981.
Opwaartse wegen. Kok, Kampen, 1986.

Nooit heb ik wat ons werd ontnomen zo bitter, bitter liefgehad. Prometheus/Bert Bakker, Amsterdam, 1995.

naar boven

Bronnen

Afkortingen: KBr en KBDH - Koninklijke Bibliotheek Brussel resp. Den Haag; LR - Lectuur Repertorium; PCG en PCNL - Poëziecentrum Gent resp. Nederland; s.n. / s.l. / s.a. - sine nomine / loco / anno = zonder naam [van uitgeverij] / plaatsnaam / jaartal.

Centraal Bureau voor Statistiek: Prijzen toen en nu.
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/prijzen/cijfers/extra/prijzen-toen-nu.htm
DBNL: Maarten Vrolijk
http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=vrol001
4 Europa Nu: Mr. M. (Maarten) Vrolijk
http://www.europa-nu.nl/id/vg09llcfwbxc/m_maarten_vrolijk
5 Piet Heil. 'Vrolijk klimaat': vuns boekje. Heksenjacht in suggestie-sfeer. Het Vrije Volk, 18-06-1968.
http://kranten.kb.nl/view/article/id/ddd%3A010956646%3Ampeg21%3Ap004%3Aa0174
Lectuur-Repertorium. Deel 3. A.S.K.B., Vlaamsche Boekcentrale/Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1954.
¹ Lisette Lewin. Het clandestiene boek 1940-1945. Van Gennep, Amsterdam, 1983 (2de druk) Blz. 310-320.
6 Anne Wadman. 'Intellectuelen-fascisme. De Leeuwarder Courant, 29-06-1968.
http://kranten.kb.nl/view/article/id/ddd%3A010565117%3Ampeg21%3Ap018%3Aa0278

Boeken en brieven van, over en/of aan Maarten Vrolijk bevinden zich in:
British Library, Londen
Koninklijke Bibliotheek, Brussel
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen
Letterkundig Museum, Den Haag
Poëziecentrum Gent
Poëziecentrum Nederland

naar boven

Deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:

Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners

Webdesign Revan Barlas