J.W. Schotman - Nederlandse Poëzie Encyclopedie

versie: 04-08-2015 - redacteur: Bart FM Droog
Biografie | Dichtbundels |Bloemlezingen | Google | Bronnen

Johan W. Schotman

Geboren te:
Hoogeveen, 10-03-1892
Gestorven te:
Zwolle, 14-03-1976
Volledige naam:
Johann Wilhelm Schotman
Naamsvarianten:
J.W. Schotman
Pseudoniemen: -

Johan Schotman, circa 1930
Bron: Lectuur Repertorium, 1954

Dichter, prozaïst, essayist, toneelschrijver, vertaler, filosoof, cultuurpsycho-loog, psychiater, arts, China- en bijenkenner en museumdirecteur.

Zoon van M. Schotman Mz. en J. Veltman. De vader van Johan W. Schotman was achtereenvolgens notaris te Paramaribo (1880-1886), Hoogeveen en Bolsward. Op latere leeftijd vestigde hij zich te Den Haag. J.W. Schotman is driemaal gehuwd geweest. Hij had tenminste twee zonen.

Johan Schotman studeerde filosofie en geneeskunde te Leiden. Hij was in 1917-1921 huisarts te Oegstgeest. Daar kreeg hij samenvattingen van de verhoren van de in het krankzinnigengesticht Endegeest verpleegde opvarenden van de KW 171 ''Noordzee V'' (ook bekend als "de Katwijkse Gekkenlogger") onder ogen. Aan boord van dat schip had in 1915 een drievoudige door godsdienstwaanzin veroorzaakte moord plaats gevonden. Die verhoren inspireerden hem tot het schrijven van een lang gedicht over het drama. In 1941 bracht hij een prozabewerking van het gedicht uit; in 1946 verscheen het integraal in de bundel Hellevaart.

Schotman over zichzelf: "In 1919 had hij zich als apotheekhoudend arts te Oegstgeest gevestigd, de praktijk ontwikkelde zich zeer behoorlijk. Maar het werk bevredigde hem niet, de debacle van zijn huwelijk, zijn gevoelens voor Mevr. …. En zijn intensief verlangen, meer van de wereld te zien en niet in de dorpssfeer gevangen te blijven, dreef hem, los te breken. Voorjaar 1921 werd de echtscheiding uitgesproken […]."¹

Hij was van 1921 tot 1927 werkzaam als arts bij havenprojecten te China. Over die tijd verklaarde hij in 1967: "Het was een primitief, barbaars middeleeuws land met de ellendigste armoede en de grootste luxe. Een revolutie kon niet uitblijven".

Met Slauerhoff, die scheepsarts te China was geweest, had hij aanvankelijk goed contact. Slauerhoff hielp hem bij het samenstellen van Cloisonné, een bloemlezing uit Schotmans Chinese verzen. Na wederzijdse kritiek raakten ze gebnrouilleerd. Slauerhoff publiceerde in Forum een spotdicht op Schotman:

Benard Advies

Gij heeren der critiek, schrijft nimmer over Schotman,
't Is naar voor hem, voor u, voor allebei,
En als ge 't doet, dan liever op een lei,
Zoodat het uitgewischt of nog kapot kan.

Maar in de kranten komt er altijd mot van;
Ik deed het toch, zoodat ik nu nog lij'
Onder 't gevolg: er gaat geen dag voorbij
Zonder een brief, een langen brief, van Schotman.

Zijn werk is zwaar, zijn briefwerk nog veel zwaarder;
'k Woon ver van 't dorp, de oude brievengaarder
Torst iedren dag een onheilzwangre tasch,

Omdat ik 't waagde eens den spot te drijven.
- Maar kwam ooit een er toe zijn lof te schrijven,
Hulppostbesteller werd heel 't menschenras.

J.J. Slauerhoff²

In hetzelfde tijdschrift verscheen ook een aanval van Eddy du Perron³ op Schotman, nadat Schotman in de Nederlandsche Bibliographie de draak had gestoken met Forum.⁴

"Het nieuwe circus is zo juist met zijn openingsvoorstelling begonnen. De attractie is Ter Braak, die op een ezel en in het harnas van Don Quichote, als een bezetene de arena ronddraaft, al roepend: „Ik démasqueer! De aestheten! De aestheten!" en daarbij een gemaskerde damesbuste vervolgt, terwijl Slauerhoff in een hortend Fordje met boegbeeld hem achterna tuft, gestoken in scheepsartsuniform en getooid met een Mexikaansen hoed en een Chinese vlecht. In zijn gordel steken twee zeeroverspistolen en tussen de tanden houdt hij een Portugees matrozenmes geklemd. Clown Du Perron tuimelt, met in elke hand een fles Chateau Gistoux, door het zand en lacht en schreeuwt tegelijkertijd. In het midden staat, in frak, met een melancholisen glimlach op zijn gelaat, Herr Dokter Donker en knalt met de chambrière der kritiek naar de poten der ronddravende dertigjarige beestjes. Marsman heeft zijn tricot al aan en jongleert met anatomise messen, terwijl hij zyn gemzen en herten handig krachtvoer toewerpt. En aan het loket zit de heer Bouws vriendelik glimlachend en verkoopt kaartjes.

Boven alle kreten en alle muziek uit klinkt het geschreeuw van het circus: „Kom binnen, dit is onze Nederlandse literatuur in zijn besten en edelsten vorm, dit is de wieg van het vitalisme, aanschouw de bloem en de pit van je generatie, wij zijn het jonge geslacht, allemaal dertig en de kinderschoenen der puberteit nog niet ontwassen, zelfs zonder behulp van Steinach of Voronoff! Kom binnen! Hier is het carnaval der burgers, hier wordt de Schoonheid gedémasqueerd, wij houden niet van ronde vormen of corsetten! Wij verwerpen den harmonisen mens en aanbidden den foetus, hulde aan alle waterhoofden en alle zwaarkakigen, wij beminnen de logge extremiteiten van uilskuikens en kalveren! Hier zie je de wonderen van het onrijpe, hier eet je je aan groene appelen een krampbuik vol. Hier aanschouw je het léven, alles ruikt hier naar vitaminen! Gaat niet naar rechts, niet naar links, niet naar den overkant! Hier is je ware adres, hier moet je zijn!"

En om dit circus verdringen zich de nieuwsgierigen, er is wat raars te zien en op amusement is men nu eenmaal uit. De boeren en de burgers en de buitenlui laten zich gedwee suggereren en staren het nieuwe wonder met open monden aan."

Terug in Nederland werkte hij als dokter bij de psychiatrische inrichtingen te Santpoort en bij Maasoord te Poortugaal. Hij vestigde zich in 1939 als zenuwarts te Bussum. In 1954 werd hij benoemd tot directeur van het Overijssels Museum te Zwolle. Dat reorganiseerde hij tot kunsthuis. Hij bleef er tot 1962 werkzaam.

Ook gold hij als bijenspecialist - hij vertaalde en bewerkte E.B. Wedmore's bekende A manual of beekeeping for English speaking beeekeepers (Arnold, London, 1932), dat in Nederland verscheen onder de titel Handboek der moderne bijenteelt (Breughel (De Driehoek), 's-Graveland, 1942. Van deze vertaling verschenen vier drukken.

In 1956 zegde hij met o.a. Prof. dr. H. Brugmans, Hans Edinga, mr. P.J. Idenburg en G. Kamphuis het lidmaatschap van het PEN-centrum op, kort na de Russische inval in Hongarije.

Hij was onder meer bevriend met Jef Last.

Johan W. Schotman was o.a. medewerker aan o.a. De Gids en Groot Nederland.

Over Johan Schotman

A.H. Huussen jr. Cahiers uit het Noorden XXV. Johann Wilhelm Schotman (1892-1976): psychiater, dichter, filosoof, schilder, imker. Een schets van zijn leven en werk, met speciale aandacht voor zijn verblijf in China en voor zijn letterkundige bewerking van het gegeven 'De Katwijkse gekkenlogger'. Huussen, Oegstgeest, 2011. Omvang 222, 31, [170], 16, 2 p. Bevat tevens Corrigenda en addenda Cahiers uit het Noorden I-XXIV.

naar boven

Dichtbundels:
[alleen werken van 6 of meer pagina's zijn opgenomen]

Van de wankele morgen
Verzen
Van Kampen, Amsterdam, 1919. 93p.

Der geesten gemoeting. Vier morgenlandse dromen in verzen. Met originele ill. van Mon Shih Chen. Boek I. Higo. Boek II. Baishu. Boek III. Nju Ying. Boek IIII. Yueh-Lahn. Boek IIIII. aantekeningen en verklaringen. Van Holkema & Warendorf's U.M., [Amsterdam], 1928. 5 delen. Druk: Buys & Zoon. - Boekverzorging: H.Th. Wijdeveld. - Gedrukt in zwart, goud en groen; randen in groen; vignetten en andere versieringen in combinaties van die kleuren. - Ill.: ingeplakte kleurenprenten. - Gebonden op pseudo-Japanse wijze. - Oplage: 500 genummerde exx.

Cloisonné. Een cyclys China-verzen. C.A.J. van Dishoeck, Bussum, 1931. 142p.

Hellevaart
F.G. Kroonder, Bussum, 1946. 54p.
Bayard-reeks nr. 11.
Bundel geïnspireerd op de gebeurtenissen
op de 'Katwijkse Gekkenlogger' (1915).
Geschreven in periode 1921-1925 te China.

naar boven

Proza, reisverhalen en essays

Ons brandend leven. Een zeshoek van esthetiese overpeinzing, met nabetrachting. P.N. van Kampen, Amsterdam, [1920]. 135p.

Het eiland der zwevende arenden. Van Kampen, Amsterdam, 1927. 209p, [8] bl. pl. Het vermolmde Boeddhabeeld-reeks 1. Reisverhalen over China.

Het pulverend land der eeuwen. Van Kampen, Amsterdam, [1927]. 244p, [14] bl. pl. Het vermolmde Boeddhabeeld-reeks 2. Reisverhalen over China.

De dans der demonen. Van Kampen, Amsterdam, [1930]. 233p, [20] bl. pl. Het vermolmde Boeddhabeeld-reeks 3. Reisverhalen over China.

Naar open water. De koers uit den cultuurnood. Boucher, 's-Gravenhage, 1936. 277p. Essay.

Jodulphus en de kater en hoe ze te weten kwamen wat wijsheid is. Van Loghum Slaterus, Arnhem, 1939. 82p. Proza.

De blinde vaart. Geïllustreerd door F. van den Berg. De Driehoek, Naarden, 1941. 67p. Plejadenreeks nr. 6. Dit boek is een bewerking van het gedicht over de Katwijkse Gekkenlogger, dat eerst in 1946 in boekvorm uitkwam.

Wind in bamboestengels. Met negen Chineesche penseelteekeningen van Moh Tim Pei. Querido, Amsterdam, 1941. 269p. Proza.

De macht tot vrijheid. Een analytisch onderzoek naar de bettekenis der geestelijke waarden, als grondslag tot een nieuwe en vruchtbaarder levensbeschouwing. Breughel, Amsterdam, 1946. XIV, 546p. Bibliotheek voor mens en wereld. Cultuurfilosofie.

naar boven

Het mysterie der zwarte pionnen. Sijthoff, Leiden, 1954. 261p. Accolade-serie. Roman.

De moeilijke vertaalkunst. Wie kan en mag vertalen? Nederlandsche uitgeversmaatschapppij, Leiden, [1954]. 64p. Onderwijs, kunsten en wetenschappen nr. 40. Brochure.

Gids voor het Provinciaal Overijssels Geschiedkundig Museum, Melkmarkt 41, Zwolle. Prov. Overijssels Geschiedkund. Museum, Zwolle, [ca. 1955]. 29p.

Wijsheid van Confusius. [Vertaalde teksten uit het Chinees met commentaar uitgegeven door] Joh. W. Schotman. Ank-Hermes, Deventer, [ca. 1974]. 176p. 2de druk 1987; 3de druk 1995.

Andere genres

Zie de Koninklijke Bibliotheek (Den Haag) voor een overzicht van zijn daar aanwezige vertalingen en toneelwerken:

http://opc4.kb.nl/DB=1/SET=1/TTL=3/REL?PPN=069733538

naar boven

Bloemlezingen:

Poëzie van Johan W. Schotman is in deze bloemlezingen aangetroffen:

Zeven eeuwen. Spiegel der Nederlandschen letteren van 1200 tot heden. deel III. [1880-1931]. W.L. & J. Brusse, Rotterdam, 1932. 3de vermeerdere druk.

Spiegel van de Nederlandse poëzie door alle eeuwen. Dl. 2: 1900-1940. Meulenhoff, Amsterdam, 1953.

Spiegel van de Nederlandse poëzie. Meulenhoff, Amsterdam, 1979 (herz. 4e editie).

Poëziebrevier. De Fontein, Baarn, 1981.

Het monster van de oorlog. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2004.

naar boven

Bronnen

Afkortingen: KBr en KBDH - Koninklijke Bibliotheek Brussel resp. Den Haag; LR - Lectuur Repertorium; PCG en PCNL - Poëziecentrum Gent resp. Nederland; s.n. / s.l. / s.a. - sine nomine / loco / anno = zonder naam [van uitgeverij] / plaatsnaam / jaartal.

¹Jan Paul Hinrichs. Nogmaals terug naar Oegstgeest. De Parelduiker, 2013.
http://www.parelduiker.nl/99-nogmaals-terug-naar-oegstgeest
^{2 J.J. Slauerhoff. 'Benard advies.' Verzamelde gedichten. Nijgh & Van Ditmar, 1995. 16de druk, p. 830. Online (versie 1947) op:

http://www.dbnl.org/tekst/slau001verz04_01/slau001verz04_01_0229.php

http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010479215:mpeg21:a0010

3} Eddy du Perron. 'Aandacht voor Schotman!' Forum. Jaargang 1. [1932] Reflex, Utrecht 1980.
http://www.dbnl.org/tekst/_for003193201_01/_for003193201_01_0001.php#1
⁴ NN. 'Het circus der poëzie'. De Tijd, 20-02-1932.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010535008:mpeg21:a0300

DBNL: Johan W. Schotman.
http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=scho047
Mats Beek. Johan W. Schotman. Schrijversinfo.nl
http://www.schrijversinfo.nl/schotmanjohanw.html
K. ter Laan. [J.W. Schotman]. Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid. G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij, Den Haag / Djakarta 1952 (tweede druk).
http://www.dbnl.org/tekst/laan005lett01_01/laan005lett01_01_6581.php
Lectuur-Repertorium. Deel 3. A.S.K.B., Vlaamsche Boekcentrale/Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1954.
Lectuur Repertorium 1952-1966. Deel 3. A.S.K.B./Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1970.
Lectuur Repertorium 1967-1978. Deel 3. Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum/Katholiek Centrum voor Lectuurinformatie en Bibliotheekvoorziening, Den Haag/Antwerpen, 1981.
Nico Scheepmaker. 'Trijfel'. Leeuwarder Courant, 31-03-1976.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010620178:mpeg21:a0181
Nico Scheepmaker. 'Trijfel'. Leeuwarder Courant, 07-04-1976.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010620184:mpeg21:a0244
Geboorteadvertentie. De West-Indiër, 03-04-1892.
NN. 'Publieke veiling'. Suriname. Koloniaal nieuws- en advertentieblad, 28-10-1884.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010343155:mpeg21:a0006
NN. 'M. Schotman Mzn. †'. Algemeen Handelsblad, 07-01-1923.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010656416:mpeg21:a0107
NN. 'Overijssels Museum'. De Tijd, 22-07-1954
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011203252:mpeg21:a0077
NN. 'Uittocht uit PEN'. De Telegraaf, 20-11-1956.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110586760:mpeg21:a0259
NN. Johan W. Schotman. 'Schrijver, vertaler, China-kenner, psychiater, imker. Nieuwsblad van het Noorden, 21-04-1967.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010870161:mpeg21:a0395
Conny Sluysmans. 'De eigen weg van dr. Schotman'. De Telegraaf, 09-03-1972.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011197077:mpeg21:a0264

Boeken, brieven en/of materiaal van, over en/of aan Johan W. Schotman bevinden zich in:

British Library, Londen
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen
Koninklijke Bibliotheek, Brussel
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen
Letterkundig Museum, Den Haag
Poëziecentrum, Gent
Poëziecentrum Nederland, Nijmegen

naar boven

Deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:

Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners

Webdesign Revan Barlas