Chris de Graaff - Nederlandse Poëzie Encyclopedie

versie: 22-08-2013 - redacteur: Bart FM Droog
Biografie | Dichtbundels |Bloemlezingen | Google | Bronnen

Chris de Graaff

Geboren te:
Den Bosch, 13-09-1890
Gestorven te:
Amsterdam, 04-02-1955
Volledige naam:
Christiaan Jacobus Julius de Graaff
Naamsvarianten:
Chr. de Graaff
Pseudoniemen:
Karel Deenen; André Noorbeek

Rechts: Chris de Graaff, c. 1930?
Bron: Adriaan Venema. Schrijvers, uitgevers
en hun collaboratie. De Arbeiderspers, Amsterdam 1988.

Dichter, prozaïst en journalist. Was literair criticus bij De Groene Amsterdammer en Het Algemeen Handelsblad. Bekeerde zich in 1931 tot het katholicisme. In het Algemeen Handelsblad publiceerde hij veel artikelen over Duitse literatuur. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg hij wegens collaboratie een publicatieverbod van acht jaar opgelegd.

Hij was redacteur van De Gemeenschap (1930-1931). Stapte gelijktijdig met Albert Helman op vanwege de preventieve censuur op de inhoud van dit blad door de rooms-katholieke kerk. Ontwikkelde zich daarna in nationaal-socialistische richting. De Graaff was achtereenvolgens lid van Verdinaso, het Nationaal Front en de N.S.B. Hij werd chef kunstredactie van het Algemeen Handelsblad. Hij was correspondent voor het District Amsterdam van de Nederlandsche Kultuurkamer.

In die hoedanigheid berichtte hij zijn superieuren over de activiteiten en opvattingen van andere schrijvers. P. Hijmans, die in 1969 promoveerde op leven en werk van J.W.F. Werumeus Buning, vond in het Kultuurkamerarchief in het toenmalige RIOD (nu: NIOD) de correspondentie van De Graaff:

Brief van 3-10-42: belangrijke brief over het litterair verzet, over Aafjes, uitg. Bruna, A. Roland Holst, Ed. Hoornik, M. Nijhoff en J.W.F. Werumeus Buning. De correspondent weet van Nijhoff's aanbod van f. 400 per maand aan Buning.

Daarin staat letterlijk: (...) 'Laatstgenoemden' [Nijhoff en Roland Holst] zijn, zo werd mij verzekerd, thans met Werumeus Buning gebrouilleerd, omdat deze geweigerd heeft op een [blijkbaar door hun bemiddeling tot stand gekomen] aanbod in te gaan, dat beoogde hem door geldelijke steun in staat te stellen zich geheel vrij te maken van De Telegraaf. Het schijnt namelijk, dat Buning beweerde zich alleen maar als lid van het Gilde te hebben aangemeld in de overweging, dat hij anders misschien ook als journalist moeilijkheden zou kunnen krijgen.'

Brief van 3-11-42: correspondent rapporteert o.a. over Werumeus Buning, die z.i. opzettelijk bij een toneelstuk van Dick Ouwendijk [geheten 'de Kringloop der Kleinmoedigheid'] afwezig was geweest, en de tweede man van De Telegraaf had laten gaan.¹

Chris de Graaff ontving de Dr. Goedewaagenprijs voor de beste journalistieke prestatie 1943 - een prijs vernoemd naar Tobie Goedewaagen, de secretaris-generaal van het Departement van Volksvoorlichting en president van de Nederlandsche Kultuurkamer.

Publicatieverbod van 8 jaar en 20 jaar uitsluiting uit de journalistiek

Na de oorlog wordt hem een publicatieverbod van acht jaar opgelegd. De Heerenveensche koerier berichtte daarover op 24-10-1945:

LETTERKUNDIGEN UITGESLOTEN

De Eereraad voor de Letterkunde heeft zich beziggehouden met een aantal letterkundigen, die zich niet hebben laten weerhouden om - al of niet lid van de N.S.B. - direct of indirect belangrijke propaganda te voeren of te bevorderen ten behoeve van den vijand of zijn "Nederlandschen" aanhang. Op grond van den verderfelijken invloed, die van hen is uitgegaan, is de eereraad van oordeel, dat de letterkundigen Jan H. Eekhout, Chris de Graaff, mr. J. Huyts, D. Kalma, J.C. Nachenius, Jan van Rheenen, dr. Joh. Theunisz, A.J.H. Wensink (ps. George de Sevooy) dienen te worden uitgesloten van publicatie, het mededingen naar prijsvragen, het aan de markt brengen van herdrukken en ieder ander openbaar optreden op het gebied der kunst, tot 1 april 1953.

Bron: http://resources3.kb.nl/010725000/pdf/DDD_010728074.pdf

In 1946 vindt een rechtszaak tegen hem plaats. Daarover berichtte De Waar-heid op 20 juni 1946:

Cultuur in de SS

Het Tribunaal te Amsterdam behandelde gisteren de zaak tegen Chr. de Graaff. Tijdens de oorlog Kunstredacteur bij het Handelsblad. Hij was lid geweest van de N.S.B. en begunstiger van de S.S. Zijn verdediger legde uit dat hij uit idealisme N.S.B.-er geworden is. En in de S.S. dacht hij cultuur te vinden. De verdediger meende ook, dat De Graaff al genoeg gestraft is, omdat hij uitgesloten is van iedere journalistieke of letterkundige functie. Uitspraak over 14 dagen.

Wat het vonnis was is vooralsnog niet getraceerd. Het was de toenmalige aanklager hoogstwaarschijnlijk onbekend dat De Graaff daadwerkelijk mensen verraden had - dat werd eerst in 1988 in de openbaarheid gebracht.

Na de Eereraad voor letterkunde en het bovenstaande 'tribunaal' oordeelde ook de 'commissie voor de perszuivering' over de Graaff:

Handelsblad-redacteuren streng gestraft

Heerenveense Koerier, 11-02-1947

De commissie voor de perszuivering heeft haar beslissingen bekend gemaakt tegen 38 redacteuren en verslaggevers van het Algemeen Handelsblad. Zij strafte de volgende personen: (...) uit het recht om bij de pers werkzaam te zijn. (...) 20 jaar, welke straf ook is opgelegd aan N.H. den Hertog, C.J.J. de Graaff (kunstred. en pl.vv. hoofdredacteur. (...) dr. G.E.A.M. Wijdeveldt (red. Letteren en kunst). Twaalf jaar ontzetting kregen F.C.H. Meeuwsen, chef buitenland, dr. T. Volker, die in 1943 uit de journalistiek ging . (...)

Enige anderen kregen straffen variërend van zes maanden tot een jaar, terwijl weer anderen het certificaat van geen bezwaar ontvingen, onder wie de schrijver Ed Hoornik, die een tijdlang als Haags correspondent optrad.”

In 1953 publiceerde Chris de Graaff letterkundig werk in het katholieke lite-raire tijdschrift Roeping.

Het Lectuur Repertorium 1968 meldde over zijn laatste, in 1955 verschenen dichtwerk: 'Een bundel waarin enkele gedichten voorkomen die tot het onver-gankelijke behoren van de Nederlandse poëzie'.

Meer over Chris de Graaff

Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging [nog niet door NPE geraadpleegd]
http://www.gahetna.nl/vraagbaak/onderzoeksgids/ik-zoek-veroordeelden-centraal-archief-bijzondere-rechtspleging
NIOD

terug naar boven

Dichtbundels:

Alleenspraak. De Gemeenschap, Utrecht, 1931. Omvang 40 p.

Klagend loflied. Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen, 1955. Omvang 110 p. Waarin opgenomen Alleenspraak.
Bespreking door Paul Haimon in Limburgsch Dagblad, 10-09-1955.Blz 5.
http://resources3.kb.nl/010415000/pdf/DDD_010418567.pdf (8,6 MB)

terug naar boven

Bloemlezingen:

Poëzie van Chris de Graaff is o.a. in deze bloemlezingen aangetroffen. De complete titels, namen van samenstellers etc. zullen t.z.t. op de desbetreffende jaarlijsten te traceren zijn.

Prisma. De Waelburgh, Blaricum, [1930].
Nieuwe geluiden. Van Loghum Slaterus', Arnhem, 1932 (4de herz. druk).
Kent uw dichters! Meulenhoff, Amsterdam, [1933].
Nieuwste dichtkunst. Bigot en Van Rossum, Amsterdam, [1934].
Kristal. Letterkundige productie 1935. De Spieghel/Het Kompas, Amsterdam/Ant-werpen, [1935].
Hedendaagsche kerstlyriek van katholieke dichters. Dekker & van de Vegt, Utrecht/Nijmegen, [1935].
Katholieke poëzie na 1900. Het Spectrum, Utrecht, [1936].
Nieuwste dichtkunst. Bigot & Van Rossum N.V., Amsterdam, 4de [verm.] druk [c. 1938].
Hunkering en heimwee. Uitgeversmij Holland, Amsterdam, [1939].

Hollands Helicon. J.L. van Schaik, Bepk., Pretoria (Z.A.), 1940.
Langs de vele wegen. Dieben, Wassenaar, 1940 (3de herz. druk).
De liefde zingt in verzen. Bigot en Van Rossum, Amsterdam, 1941.
Dichters van dezen tijd. Oogst 1940. Van Kampen & Zoon, Amsterdam, 1941.
Dichters van dezen tijd. Van Kampen & Zoon, Amsterdam, 1941 (14de herziene druk).
Katholieke poëzie na 1880. Van Dishoeck, Bussum, 1942.
Moderne Nederlandsche religieuze lyriek. De Tijdstroom, Lochem, [1942], 2de herziene druk.
Gelaat der dichters. De Amsterdamsche Keurkamer, Amsterdam, 1944.
Van Maas tot Schelde. De Koepel, Nijmegen, [1944].

Hedendaagse Brabantse dichters. Zuid-Nederlandsche Drukkerij, 's-Hertogenbosch, 1951.
Religieuze poëzie der Nederlanden. Spectrum, Utrecht/Antwerpen, [1954].
"Kom haastig!" Kok, Kampen, 1957.
Zo sprak mijn lief mij toe. Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen, [1957].
Nederlandse poëzie van de 20ste eeuw. Het Spectrum, Utrecht / Antwerpen, [1958].

De Gemeenschap 1925-1941. Amboboeken, Utrecht, [1964].
Ik ben genoemd meisje en vrouw. Lannoo, Tielt/Amsterdam, 1980.
Maria. Contact, Amsterdam/Antwerpen, 1993.
Het evangelie volgens dichters. Lannoo/Atlas, Tielt/Amsterdam, 1999.

terug naar boven

Bronnen

DBNL: Chris de Graaff
De litteraire tijdschriften en de 5de mei. De Waarheid, 07-01-1954
Theo Bijvoet, S.A.J. van Faassen, Daniel de Lange, Kees Nieuwenhuijzen en Harry Scholten. De Gemeenschap (Schrijversprentenboek 24). Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, Den Haag 1986.
Bio-bibliografische gegevens van de redacteuren. Blz. 94.
http://www.dbnl.org/tekst/bijv001geme01_01/bijv001geme01_01_0023.php
Gerard Groeneveld. Zwaard van de geest. Het bruine boek in Nederland 1921-1945. Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2009 (2de druk - eerste druk 2001).
Wim Hazeu. Het literair pseudoniemen boek. De Bijenkorf, [s.l.], 1987.
¹ P. Hijmans. J.W.F. Werumeus Buning. Werk en leven met brieven en documenten. Wolters-Noordhoff, Groningen, 1969. Blz 322-323. Daar geeft hij als bron: Kultuur-archiefstuk 26f. In zijn boek noemt hij Chris de Graaff 'NN', en 'Kultuur-spion te Amsterdam'. Martien J.G. de Jong, die dit archiefstuk ook heeft ingezien noemt in zijn boek (onderstaand) Chris de Graaff voluit.
Martien J.G. de Jong. De dichter en zijn rechters. Een pleidooi voor eerlijkheid en begrip inzake Nederlandse schrijvers onder Duitse bezetting. Bibliofiel dl. 14. de Prom, Baarn, 1988. Omvang 143 p.
Lectuur-Repertorium. Deel 1. A.S.K.B., Vlaamsche Boekcentrale/Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1952.
Lectuur Repertorium 1952-1966. Deel 1. A.S.K.B./Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1968.
Lisette Lewin. Het clandestiene boek 1940-1945. Van Gennep, Amsterdam, 1983 (2de druk).
Paul Luykx. Daar is nog poëzie, nog kleur, nog warmte. Katholieke bekeerlingen en moderniteit in Nederland, 1880-1960. Uitgerij Verloren, Hilversum, 2007. Bladzijde 80.
Over o.a. Chr. de Graaff, Martin Leopold, A.J.D. van Oosten; Wouter Paap en Gabriël Smit. NB: De passages over het oorlogsverleden van Chris de Graaff zijn grotendeels ontleend aan Venema en gelden daarom als onbetrouwbaar.

Foto Chris de Graaff uit: Adriaan Venema. Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie. Deel 1 Het systeem. Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam 1988
Online op: http://www.dbnl.org/tekst/vene001schr01_01/index.php
Het is onbekend in hoeverre wat Adriaan Venema over Chris de Graaff in dit omstreden werk schreef betrouwbaar is.

Boeken en brieven van, over en/of aan Chris de Graaff bevinden zich in:
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen
Letterkundig Museum, Den Haag
Poëziecentrum Gent

terug naar boven

deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:
Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

Webdesign Revan Barlas